اکرم خلیلی نوش آبادی؛ روح الله دارایی
دوره 11، شماره 21 ، پاییز و زمستان 1398، صفحه 7-32
چکیده
یکی از مسائل کلام اسلامی «مسئله شرور» است که مورد توجه بسیاری از متفکران واقع شده است. در این مطالعه به روش کتابخانه‌ای راه‌حلهای محّمد بن محمد غزالی (۴۵۰-۵۰۵ق.)؛ از متکلمان مسلمان اشعری مذهب را استخراج و توصیف می‌کنیم تا به تحلیل مناسبی از نسبت عقل و ایمان در میان پاسخ‌های او دست یابیم. وی در آثار خود نه به‌طور مستقل، ...
بیشتر
یکی از مسائل کلام اسلامی «مسئله شرور» است که مورد توجه بسیاری از متفکران واقع شده است. در این مطالعه به روش کتابخانه‌ای راه‌حلهای محّمد بن محمد غزالی (۴۵۰-۵۰۵ق.)؛ از متکلمان مسلمان اشعری مذهب را استخراج و توصیف می‌کنیم تا به تحلیل مناسبی از نسبت عقل و ایمان در میان پاسخ‌های او دست یابیم. وی در آثار خود نه به‌طور مستقل، اما به مناسبت موضوع مورد بحث، به مسئله شرور هم ورود کرده و هم به پاسخ‌های ایمانگرایانه اقدام مینماید و هم در راستای معقول ساختن وجود شرور گام برمیدارد؛ هم به خدمت گرفتن عقل را میستاید و هم سرسپردن به اراده الهی را توصیه میکند. از همین روست که نمیتوان وی را به‌طور مطلق به یکی از این دو رویکرد منتسب کرد، بلکه میتوان گفت در راه‌حل او در مسئله شرور، عقل و ایمان هر دو ظهور دارند و تعامل و تعاون آنها، غزالی را از درافتادن به ورطه افراط در هر یک از این دو رویکرد بازداشته است.
روح الله رستگارصفت؛ قاسم فائز
دوره 11، شماره 21 ، پاییز و زمستان 1398، صفحه 33-56
چکیده
حالات معنوی، حالات درونی انسانها هستند که به نحوی به امور معنوی مرتبط اند و به شکل شناخت، عاطفه یا رفتار نمود مییابند. معنویت در دوره کنونی، مقید به دین دانسته نمیشود و اشکال بدعتآمیزی از آن هم عرضه شده است، لذا بسیاری از این حالات، شبه معنوی (غیرصادق) هستند و در صورت نشناخته ماندن، برای فرد و جامعه مشکلاتی را به وجود میآورند؛ ...
بیشتر
حالات معنوی، حالات درونی انسانها هستند که به نحوی به امور معنوی مرتبط اند و به شکل شناخت، عاطفه یا رفتار نمود مییابند. معنویت در دوره کنونی، مقید به دین دانسته نمیشود و اشکال بدعتآمیزی از آن هم عرضه شده است، لذا بسیاری از این حالات، شبه معنوی (غیرصادق) هستند و در صورت نشناخته ماندن، برای فرد و جامعه مشکلاتی را به وجود میآورند؛ بنابراین، در اینجا با روش توصیفی- تحلیلی- انتقادی و به کمک متون قرآن و حدیث به معرفی قواعد کلی حالات معنوی صادق و معیارهای تشخیص آنها پرداخته شده است و نتایج زیر به دست آمد: 1) حالات معنوی صادق، یقیناً الهی اند. 2) در چارچوب دین (شریعت) هستند؛ 3) در چارچوب حالات معنوی معصومان علیهم السلام میباشند؛ 4) حالات معنوی صادق قابل ایجاد، تقویت و سرکوبند؛ 5) دارای مراتب اند؛ 6) برخی، دارای نمودهای بیرونی میباشند؛ 7) کشف صحت حالات معنوی نیاز به نشانهجویی دارد
رضا نجفی؛ سید محمد تقی موسوی کراماتی؛ محمد علی راغبی
دوره 11، شماره 21 ، پاییز و زمستان 1398، صفحه 57-82
چکیده
معجزه از مسائل مهمی است که با نبوت پیوندی وثیق و ناگسستنی دارد. علامه طبرسی در مجمع البیان با نگاهی ویژه، ابعاد گوناگون معجزه را مورد بررسی قرار داده است. وی در بررسی‌های تفسیری در دو بخش عام و خاص مسئله معجزه را تبیین کرده است. معجزه و عقلگرایی، و معجزه برای غیر پیامبران، ازجمله مسائلی است که وی در بخش عام از آن سخن گفته است. در مباحث ...
بیشتر
معجزه از مسائل مهمی است که با نبوت پیوندی وثیق و ناگسستنی دارد. علامه طبرسی در مجمع البیان با نگاهی ویژه، ابعاد گوناگون معجزه را مورد بررسی قرار داده است. وی در بررسی‌های تفسیری در دو بخش عام و خاص مسئله معجزه را تبیین کرده است. معجزه و عقلگرایی، و معجزه برای غیر پیامبران، ازجمله مسائلی است که وی در بخش عام از آن سخن گفته است. در مباحث خاص معجزه نیز مسائلی که در اطراف اعجاز قرآن و معجزات پیامبر اسلام (ص) وجود دارد، بررسی نموده است. موضوعاتی مانند چگونگی دلالت قرآن بر اعجاز، کیفیت اعجازمندی قرآن، وجوه اعجازمندی قرآن، معجزات غیر قرآنی پیامبر (ص) و معجزات اقتراحی از جمله مسائلی است که علامه طبرسی بدان پرداخته است. در این میان موضوعات مهم دیگری نیز وجود دارد که علامه طبرسی بحث پیرامون آن را فروگذاشته است. این موضوعات عبارتند از نظریه صرفه و نسبت میان کرامت و معجزه که علامه طبرسی بحثی از آن به دست نداده است.
سید علی اکبر فاطمی؛ احمد بهشتی؛ محمد سعیدی مهر
دوره 11، شماره 21 ، پاییز و زمستان 1398، صفحه 83-106
چکیده
توحید و اقسام آن از جمله مباحثی است که راه را به سوی خداشناسی باز میکند و در این میان توحید ذاتی یکی از کلیدی ترین مباحث به شمار میرود. شیخ بهائی از محققین و اندیشمندانی است که به دقت به این مهم پرداخته به نوعی که تحلیل و بررسی اندیشههای او میتواند به روشن شدن بیشتر این موضوع مدد رساند. شیخ بهائی توحید ذاتی را از ارکان یقینی ...
بیشتر
توحید و اقسام آن از جمله مباحثی است که راه را به سوی خداشناسی باز میکند و در این میان توحید ذاتی یکی از کلیدی ترین مباحث به شمار میرود. شیخ بهائی از محققین و اندیشمندانی است که به دقت به این مهم پرداخته به نوعی که تحلیل و بررسی اندیشههای او میتواند به روشن شدن بیشتر این موضوع مدد رساند. شیخ بهائی توحید ذاتی را از ارکان یقینی در اسلام می‌داند یکی از مسائلی که به اهمیت آراء او می افزاید روش شناخت توحید ذاتی و ارائه آن از طریق فطرت است. البته در تکمیل آراء خویش، اقدام به طرح استدلالات فلسفی و اثبات توحید ذاتی از طریق عقل و نقل کرده و در این بیان به خوبی نشان داده است که پرداختن به مقام احدیت و واحدیت و نیز تمیز آنها تا چه حد اهمیت دارد و نیز در نهایت اقدام به ابطال آراء قائلین به ثنویت کرده است.
کبری علی اکبر؛ محمدرضا شاهرودی؛ محمود عبایی کوپائی؛ قاسمعلی کوچنانی
دوره 11، شماره 21 ، پاییز و زمستان 1398، صفحه 107-128
چکیده
یکی از موضوعات نسبتاً پربسامد در منابع دینی، شناخت و کاربست زیبایی در زندگی است. میل به زیبایی و به دنبال آن، دستور خرد به زیبا ساختن خود و زندگی، امری فطری است. قرآن کریم نیز آدمی را با زیباییها آشنا و به محقق ساختن آن در زندگی خود ارشاد میکند و زیبایی را که شامل مراتب: محسوس، غیر محسوس، معقول و مرتبه نهایی آن، یعنی زیبایی مطلق ...
بیشتر
یکی از موضوعات نسبتاً پربسامد در منابع دینی، شناخت و کاربست زیبایی در زندگی است. میل به زیبایی و به دنبال آن، دستور خرد به زیبا ساختن خود و زندگی، امری فطری است. قرآن کریم نیز آدمی را با زیباییها آشنا و به محقق ساختن آن در زندگی خود ارشاد میکند و زیبایی را که شامل مراتب: محسوس، غیر محسوس، معقول و مرتبه نهایی آن، یعنی زیبایی مطلق را که خاص جمال خداوندی است، به انسان می آموزد و از او میخواهد که بر مبنای فطرت زیباطلب خویش از زیباییهای معقول و معنوی در دستیابی به کمال مطلوب بهرهگیرد. از دیگرسو با عنایت به آثار سبک زندگی و لزوم اصلاح آن در نیل آدمی به کمال و سعادت و نیز ارتباط زیباییها به ویژه زیباییهای معنوی با برترین سبک زندگی، لازم است به شناختی اصولی از این امر دستیافت. بررسی متون دینی به ما میآموزد که تنها شناخت زیباییهای معقول و مزین شدن به آن، سبب ارتقاء سبک زندگی معنوی در ابعاد مختلف به ویژه ایجاد ارتباط صحیح میان افراد گوناگون در اجتماع خصوصاً پرورش روحیه ایثار میگردد. سبک زندگی مبتنی بر زیباییهای اخلاقی که از آن در قرآن کریم به «حیات طیبه» تعبیر شده، ویژۀ کسانی است که به خداوند ایمان دارند و عمل صالح انجام میدهند.
حسن عباسی حسین‌آبادی؛ اکرم عبداله پور
دوره 11، شماره 21 ، پاییز و زمستان 1398، صفحه 129-154
چکیده
خوانش مفهوم خدا نزد علامه حلی براساس دو مفهوم «وجوب‌وجود» و «کمال» است و این دو مفهوم مبنا برای تبیین معناشناسی صفات قرار می‌گیرد. مفهوم «وجوب‌وجود» مفهومی فلسفی است که از فلسفه مشاء وارد بحث کلامی متکلمان مدرسه «حله» شده است و مفهوم «کمال» بااینکه پیش‌فرض بحث از صفات و حتی اثبات وجود خداست؛ اما در کلام ...
بیشتر
خوانش مفهوم خدا نزد علامه حلی براساس دو مفهوم «وجوب‌وجود» و «کمال» است و این دو مفهوم مبنا برای تبیین معناشناسی صفات قرار می‌گیرد. مفهوم «وجوب‌وجود» مفهومی فلسفی است که از فلسفه مشاء وارد بحث کلامی متکلمان مدرسه «حله» شده است و مفهوم «کمال» بااینکه پیش‌فرض بحث از صفات و حتی اثبات وجود خداست؛ اما در کلام اسلامی کمتر به آن پرداخته شده است. نسبت این دو مفهوم در خداشناسی و تبیین صفات خدا نزد علامه حلی مسأله نوشتار حاضر است و پرسش این است: نسبت «وجوب‌وجود» با «کامل مطلق» چیست؟ آیا این دو مفهوم قابل تحویل به یکدیگر هستند یا به‌صورت دو مفهوم مستقل مبنای صفات قرار می‌گیرند؟ مفهوم کمال برای علامه حلی، با تمام و فوق‌تمام بودن بیان شده است و در تحلیل معناشناسی صفات اعم از صفات ایجابی و سلبی مفهوم «کمال» پیش‌زمینه و پیش‌فرض است؛ اما مفهوم «وجوب‌وجود» مبنا در تحلیل معناشناسی بعضی از صفات سلبی و ایجابی است. براین اساس در این نوشتار با تبیین معناشناسی مفهوم کمال و وجوب‌وجود، و بررسی معنایی صفات براساس آن دو مفهوم، از جهاتی به رابطه تساوق میان دو مفهوم وجوب‌وجود و کمال می‌رسیم؛ به‌این‌معنا که باسلبِ کمال، وجوب‌وجود بی‌معنا و با سلبِ وجوب‌وجود، کمال نسبی خواهد شد. ازآنجاکه این مسئله بحث نظری و مفهومی است، روش آن نیز توصیفی و تحلیلی است؛ با تحلیل مفهومی صفات قرآنی و تبیین فلسفی آنها مبتنی‌بر «کمال»، فایده عملی نیز بدست می‌آید.
عبدالمجید طالب تاش
دوره 11، شماره 21 ، پاییز و زمستان 1398، صفحه 155-176
چکیده
چگونگی نزول قرآن توسط فرشته وحی بر پیامبر اکرم همواره از دغدغه های متکلّمان و مفسّران بوده است. جستجو برای پاسخ، انگیزه پژوهش حاضر شد تا به روش تحلیلی دیدگاه متکلمان و مفسّران را با تأکید بر دیدگاه ملاصدرا بررسی کند. براساس این تحقیق دو دیدگاه شایع وجود دارد. طبق دیدگاه نخست گویا پیامبر از عالم ماده فراتر نمی‌رود؛ و جبرئیل در عالم ...
بیشتر
چگونگی نزول قرآن توسط فرشته وحی بر پیامبر اکرم همواره از دغدغه های متکلّمان و مفسّران بوده است. جستجو برای پاسخ، انگیزه پژوهش حاضر شد تا به روش تحلیلی دیدگاه متکلمان و مفسّران را با تأکید بر دیدگاه ملاصدرا بررسی کند. براساس این تحقیق دو دیدگاه شایع وجود دارد. طبق دیدگاه نخست گویا پیامبر از عالم ماده فراتر نمی‌رود؛ و جبرئیل در عالم محسوس ظاهر میشود و با پیامبر سخن می‌گوید. طبق دیدگاه دوم پیامبر از عالم ناسوت به افق اعلی ارتقاء یافته، وحی را دریافت میکند. ملاصدرا برای سیر نزول وحی، چهار منزل قلم ربانی، لوح محفوظ، لوح قدر، و لسان جبرئیل قائل است. وی معتقد به ذو مراتب بودن دریافت وحی است. وی با طرح ابعاد وجودی نبیّ شامل نفس، حسّ مشترک، روح قدسی، روح بشری؛ حرکت نفس در قوس صعود از حسّ به خیال و از خیال به عقل، و در سیر نزول از عقل به خیال و از خیال به حسّ مسأله را تببین میکند. به این معنا که نفس نبیّ به کمک حسّ مشترک فرشته وحی را در هر سه مرتبه عقل، خیال و حسّ مشاهده و کلام او را دریافت میکند. لذا پیامبر در قوس صعود با روح عقلی خود به عالم قدسی متصل میشود و معارف الهیه را دریافت میکند. و در سیر نزول، فرشته وحی را در عالم خیال و در عالم محسوس متمثّل میکند؛ در نتیجه کلام او را به صورت محسوس مشاهده میکند. بنابراین نزول قرآن را هم حسّی و هم عقلی می‌داند.
سیدمحمود طیب حسینی؛ عزت الله مولایی نیا؛ فریده پیشوایی
دوره 11، شماره 21 ، پاییز و زمستان 1398، صفحه 177-200
چکیده
در قرن دوم هجری معتزلیان برای مقابله با اهل حدیث و نقل‌گرایی افراطی به عقلگرایی در دین به ویژه در تفسیر قرآن و حدیث روی آوردند که نتیجه آن پیدایش تفسیر ادبی و تکامل تدریجی آن بود. در مقاله حاضر، برای پاسخ به این پرسش که عقلگرایی در تفسیر، چه نقشی در گرایش مفسران معتزلی به تفسیر ادبی داشته، به روش تحلیلی، جایگاه عقلگرایی در تفسیر ...
بیشتر
در قرن دوم هجری معتزلیان برای مقابله با اهل حدیث و نقل‌گرایی افراطی به عقلگرایی در دین به ویژه در تفسیر قرآن و حدیث روی آوردند که نتیجه آن پیدایش تفسیر ادبی و تکامل تدریجی آن بود. در مقاله حاضر، برای پاسخ به این پرسش که عقلگرایی در تفسیر، چه نقشی در گرایش مفسران معتزلی به تفسیر ادبی داشته، به روش تحلیلی، جایگاه عقلگرایی در تفسیر و تأثیر آن در پیدایش و گسترش تفسیر ادبی بررسی شده و به طور خاص به مقایسه دیدگاههای عقلگرایانه ابومسلم و زمخشری ـ دو مفسر عقلگرای معتزلی ـ در تفسیرِ برخی آیات با تفسیرِ نقلگرای اهل حدیث و اشاعره پرداخته شده است. حاصل این پژوهش آن است که عقلگرایی معتزله، نقش آشکاری در پیدایش و گسترش تفسیر ادبی داشته و میان این دو رویکرد در تفسیر، تأثیر متقابل وجود دارد. نیز این دو تفسیر ادبی در مواردی فهم ناصحیح از آیات داشتهاند.
مهدی منفرد؛ فرنگیس براز
دوره 11، شماره 21 ، پاییز و زمستان 1398، صفحه 201-220
چکیده
حرکت، حیات و زمان از ابعاد وجودی انسان هستند. مسأله زمان از مهمترین مسائل فلسفی در درک معنا و پیشبرد زندگی است. در فلسفه ملاصدرا و برگسون زمان با معناداری زندگی ارتباط پیدا میکند. در نوشتار حاضر تلاش میشود با توجه به تقارن و هم داستانی این دو متفکر در باب زمان و تأکید آنها بر این نکته که زمان مقدار حرکت و دگرگونی ذاتی موجودات سیال ...
بیشتر
حرکت، حیات و زمان از ابعاد وجودی انسان هستند. مسأله زمان از مهمترین مسائل فلسفی در درک معنا و پیشبرد زندگی است. در فلسفه ملاصدرا و برگسون زمان با معناداری زندگی ارتباط پیدا میکند. در نوشتار حاضر تلاش میشود با توجه به تقارن و هم داستانی این دو متفکر در باب زمان و تأکید آنها بر این نکته که زمان مقدار حرکت و دگرگونی ذاتی موجودات سیال و از جمله انسان است، موضوع ارتباط زمان با معناداری زندگی تبیین و تحلیل شود. در این تحقیق از روش تحلیلی -تطبیقی به اثبات این مسئله می پردازد که زندگی؛ یعنی حضور در مقاطع مختلف زمان و لحظات حیات منطبق با دقایق زمان است. در نتیجه میتوان معناداری زندگی را با توجه به تبعیت نظام زندگی از نظم و سیر توالی زمان و اینکه انسان، زمان حال و آینده را با توجه به تجربه از گذشته، می سازد، استنباط کرد.
)