نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران،
2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران
چکیده
این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی فراهم آمده بهدنبال چگونگی تعامل عقل و دین بنا بر علیتی است که در فلسفه ابنسینا و مالبرانش اثبات شده است. این دو با نگاهی خدامحورانه، بهدنبال ارائه علیتی هستند که ذیل آن خدایی همخوان با دین را به اثبات رسانده و تصویری عقلانی و همخوان با آموزههای دینی از عالم نشان دهند. عالم ابنسینا عالمی است که در رأس آن خدای علتالعلل و در طول، علل ثانیه در زنجیرهای علی و معلولی نقش آفرینند. مالبرانش روابط علّی را به تعاقب پدیدهها تقلیل داد؛ مقارنهگرایی مطرح از سوی او همانا علیتی تکقطبی بود که در یک طرف آن، خدای همهکاره در مقام علت حقیقی و طرف دیگر آن ماده بیجان و بیتاثیر قرار دارد. مالبرانش تمامی تأثیر و تأثرات عالم را به خداوند سپرده است؛ نگاه خدامحورانه مالبرانش و استناد مستقیم فعل ارادی انسان به خداوند، وی را به جبرگرایی نزدیک و راه را بر تجربهگرایان افراطی چون هیوم باز میکند. در مقابل، ابنسینا ذیل اثبات مجردات و عقول عشره طولیه و عقل فعال، اختیار انسان را به رسمیت شناخته و ارادهی او را در عالم مؤثر میداند.
تازه های تحقیق
نتیجهگیری
هر دو فیلسوف در تلاش بر نشان دادن تعامل میان عقل و دین هستند و در همین راستا در پی ارائه علیتی هستند که در ذیل آن نقش محوری و حقیقی در عالم به خداوند داده شده باشد. ابنسینا با بها دادن به جهان ماده و با اعتقاد به نظام مندی عالم علیت طولی خود را بر پایه دوگانه وجوب و امکان پیریزی میکند؛ نظامی که از ممکنات شروع شده و با نفی دور و تسلسل خداوند را به عنوان علتالعلل در رأس عالم به اثبات میرساند. علل ثانیه در نظام سینوی دارای تأثیر و تأثر بوده و نقش آفرینی میکند.
در مقابل، مقارنه گرایی مالبرانش عالمی تکقطبی را به تصویر میکشد. عالمی که در یک طرف خدای همهکاره و در طرف دیگر ماده متکثر بی جان و بیتأثیر را نشان میدهد.
ابن سینا با اثبات عالم مجردات واسطه خلق کثیر از واحد را عقل اول و واسطه فیض و معارف عالیه الهی را عقل دهم یا همان عقل فعال میداند. انسان کامل نیز در علیت طولی سینوی، انسانی است که از طرفی با تلاش خود مدارج تعالی را پیموده و شایسته اتصال به عقل فعال شده و از طرفی نیز با کمک عقل فعال، جوانب بالقوه خود را به فعلیت رسانده و به بالاترین مرتبه از ادراک عقلی رسیده و شایسته دریافت وحی (نبی) میشود؛ اما علیت تک قطبی مالبرانش نیازی به عالم مجردات ندارد؛ چراکه تدبیر عالم مستقیماً و بلاواسطه با خداوند است.
در فاعلیت ارادی انسان، ابنسینا با تبیین اراده طولی و همچنین فاعلیت بالعنایه خداوند، به اراده و اختیار انسان بها میدهد.
مالبرانش نیز دوگانه اراده بر یک فعل را میپذیرد، اما با ارجاع مستقیم فعل به خداوند، انسان را مجبور و مسلوبالاختیار تعریف میکند؛ بنابراین انسان کامل یا همان نبی نیز در این تعریف از انسان جایگاهی ندارد.
در مورد نبوت، مقارنهگرایی مالبرانش میتواند با تعریف مسیحیت از نبوت همخوانی داشته باشد؛ تعریفی که بر اساس اقانیم سهگانه بیان شده و نبی به طور مستقیم برگزیده خداوند است.
در مجموع، نظام طولی سینوی در نشان دادن تعامل میان عقل و دین موفقتر عمل کرده، اما مالبرانش بهجای نشان دادن تعامل میان عقل و دین به جبرگرایی کشیده شده همچنین راه را بر شکگرایان افراطی چون هیوم باز کرده است.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Role of Causality in the Interaction of Reason and Religion, in the Philosophy of Ibn Sina and Malebranche
نویسندگان [English]
- ehteram kazemi 1
- mohammad reza shamshiri 2
1 PhD student of Islamic philosophy and theology, Islamic Azad University, Isfahan Branch (Khorasgan), Isfahan, Iran
2 Associate professor, Department of philosophy, Islamic Azad University, Isfahan Branch (Khorasgan), Isfahan, Iran, (Corresponding author),
چکیده [English]
Using a descriptive-analytical method, this study seeks to find the interaction between wisdom and religion based on the causality proven in the philosophy of Ibn Sina and Malebranche. These two philosophers, with a God-oriented view, sought for presenting a causality under which a divinity compatible with religion has been proven, illustrating a rational picture of the world that is compatible with religious principles. At the apex of Ibn Sina’s world, it is God who is the cause of the causes, and at the length, there are the second causes that play roles in a chain of causes and effects. Malebranche reduced the causal relations to a kind of sequence of phenomena. Occasionalism is a unipolar causality, on one side of which, there exists the omnipotent God as the real cause, and on the other side, there is an inanimate and ineffective matter. Malebranche attributed all the effects and impressions of the world to God. Malebranche’s God-oriented perspective and his direct attribution of man’s volitional action to God made him oriented toward determinism, opening the way for extreme empiricists such as Hume. Conversely, under the proof of abstracts, active intellect, and the Ten Intellects (longitudinal order), Ibn Sina recognized the free will of man and considered man’s will to be effective.
کلیدواژهها [English]
- Ibn Sina
- Malebranche
- causality
- reason
- religion
- occasionalism
منابع
- ______________________، (1354)، المبدأ و المعاد، تصحیح: سیدجلال الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه.
- ______________________، (1404)، الشفاء، تحقیق: سعید زاید، قم: مکتبة آیةالله العظمی النجفی المرعشی.
- ______________________، (1379الف)، النجاة، تحقیق: محمدتقی دانشپژوه، تهران، دانشگاه تهران.
- ______________________، (1379ب)، التعلیقات، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه.
- ______________________، (1390)، اشارات و تنبیهات، ویرایش و ترجمه: حسن ملکشاهی، تهران، انتشارات سروش.
- کاکایی، قاسم، (1378)، خدامحوری (اکازیونالیزم) در تفکر اسلامی و فلسفه مالبرانش، تهران، حکمت.
- کاپلستون، فردریک، (1380)، تاریخ فلسفه از دکارت تا لایپ نیتس، ترجمه: غلامرضا اعوانی، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
- کتاب مقدس، عهد عتیق و عهد جدید، (1930م)، لندن، دارالسلطنة.
- مک گراث، آلیستر، (1384)، درسنامه الهیات مسیحی، محقق: بهروز حدادی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
- Augustine, Saint (1952), Confessions, in Great Books of the Western World, United States of America: Encyclopedia Britannica INC.
- Edwards, Paul, (ed) (1967), the Encyclopedia of philosophy, Vol 2, New York, Macmillan Co, and the free Press.
- Jolly, Nicholas, (1998), the Light of the Soul: Theories of Ideas in Leibniz, Malebranche and Descartes, Oxford University Press.
- Malebranche; Nicolasi, (1980), the Search after Truth, translated by Thomas M Lenon, Paul Olscmp, Columbus, Ohio State University.
- ______________________________, (1963), Dialogues on meta physics and on Religious Iran’s, New York, M.Ginsburg.