نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• زینب عسکریان

دانشجوی دکتری مطالعات ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب،

چکیده

مسئولیت معرفتی در قالب مؤلفه های درون‌گرایانه؛
مسئله مسئولیت معرفتی از مباحث مهم معرفت‌شناسی معاصر است. رویکرد درونگرایانه در معرفت‌شناسی با پذیرش کنترل ارادی انسان در کسب باورهای خود بر این مسئولیت تأکید دارد. غالب درون‌گرایان معتقدند تا زمانی که از بهترین قراینی که برایمان فراهم است پیروی کنیم در باورهای خود موجّه هستیم. هدف این مقاله این است تا با روش تطبیق آراء معرفت‌شناسان درون‌گرا و اندیشه آیت الله جوادی آملی، نشان دهد ایشان همچون درون‌گرایان معرفتی بر درونی بودن شرایط معرفت تأکید دارند و بر این عقیده است که فاعل شناسا نیازمند اقامه دلیل برای برخی باورهای خود است و لذا واجد مسئولیت معرفتی است و وظیفه معرفتی دارد که با پیگیری قرینه باورهای صادق را افزایش و باورهای کاذب را کاهش دهد. بنابراین در رویکرد ایشان فاعل شناسا علاوه بر مسئولیت شکل‌دهی شاکله معرفتی خود با فضایل عقلانی (مسئولیت معرفتی برونگرایانه)، مسئولیت معرفتی درونگرایانه نیز همچون اقامه دلیل در پذیرش مطلبی که بدیهی نیست و نیز توجه به اشکالات معقول و لزوم پاسخگویی به آنها را برعهده دارد.

کلیدواژه‌ها

• درون‌گرایی
• قرینه
• توجیه
• مسئولیت‌معرفتی
• مبناگرایی

موضوعات

• فلسفه

عنوان مقاله [English]

Epistemic Responsibility in the Internalist Theory, a Study of the Point of View of Ayatollah Javadi Amoli

نویسنده [English]

• zeynab askarian

PHD student of religious studies, University of religions and Denomination

چکیده [English]

Epistemic responsibility is one of the most important topics in contemporary epistemology. The Internalist theory in epistemology emphasizes on this responsibility by accepting the self-control of human in acquiring his beliefs. Most Internalists believe that we are justified in our beliefs as long as we follow the best evidence available to us. By comparing the thoughts of internalist epistemologists with those of Ayatollah Javadi Amoli, the purpose of this article is to show that Ayatollah Javadi Amoli, like epistemic internalists, emphasizes on the internality and to show that he believes that the subject needs to provide evidence for some of his beliefs and therefore has the epistemological responsibility to increase true belief and decrease false beliefs by seeking evidence. Therefore, in his approach, in addition to the responsibility of forming his epistemological structure with rational virtues (externalism epistemic responsibility), he is also responsible for internalist epistemic duties such as providing evidence for the things not obvious and paying attention to reasonable problems (forms) and being responsible to them.

کلیدواژه‌ها [English]

• Internalism
• evidence
• justification
• epistemological responsibility
• fundamentalism

نتیجه­گیری

 آیت الله جوادی آملی برای معرفت چهار رکن قائل هستند: علم، عالم، معلوم و معلم. رکن علم به ماهیت علم و باور اشارت دارد، لذا با رویکرد درونگرایانه به معرفت قابل تطبیق و بررسی است؛ رکن عالم بر فضایل عقلانی عالم و راه های ارتباط عالم و معلم (تزکیه و تقوا) مبتنی است. بنابراین با رویکرد برونگرایانه فضیلت‌محور قابل مقایسه و بررسی است.

دیدگاه آیت الله جوادی آملی در مسئله توجیه دیدگاهی درون‌گرایانه است. درون‌گرایی علامه با محوریت عقل است و لذا ایشان را می‌توان در عرصه توجیه عقل‌گرا محسوب کرد. آیت الله جوادی آملی ساختار توجیه را مانند مبناگرایان بر اساس دو نوع باور ساختار­بندی می‌کند. گزاره‌های پایه همان قضایای بدیهی هستند که اصل امتناع تناقض در میان مبادی شش‌گانه برهان (اولیات، فطریات، حسیات، مجربات، متواترات، حدسیات) پایه‌ترین گزاره است. گزاره‌های غیر پایه یا روبنا همان قضایای نظری هستند که توجیه خود را از روش استنتاج و برهان و در نهایت از یک یا چند باور پایه (زیربنا) بدست می‌آورد. همانند ساختمان و پایه بودن برخی اجزا یک باور از دیگری پشتیبانی می‌کند اما رابطه معکوس ندارد.

مسئولیت معرفتی همانند مسئولیت اخلاقی تابع وظایف است. وظیفه معرفت‌شناختی در جستجوی صدق بودن است و همچنین تنظیم سازوکارهای شکل دهنده باورها تا میزان باورهای صادق نیز افزایش یابد. مفهوم تکلیف شناختی توجیه با رویکرد درون‌گرایی به توجیه جدایی‌ناپذیر است، زیرا بر مبنای این رویکرد فاعل شناسا مسئول است که باورهای صادق داشته باشد و برای رسیدن به هدف معرفت: حقیقت-صدق تلاش کند؛ لذا برای رسیدن به صدق در باورها مسئول است و این هسته اصلی توجیه معرفتی درونگرایانه را می‌سازد. طبق نظر درون‌گرایان تا زمانی که بهترین قرائن برای باور فراهم شود باید از آن باور پیروی می‌کنیم. شخص وظیفه معرفتی دارد که با پیگیری قرینه باورهای صادق را افزایش و باورهای کاذب را کاهش دهد. مبنای این دیدگاه پذیرش کنترل ارادی انسان حداقل در برخی باورهای خود است.

استاد جوادی آملی نیز با نظر به تأثیر اراده در شکل‌گیری باورهای مهم و ضروری ازجمله باورهای جهان شناختی، نقش اراده را در شکل‌گیری این نوع باورها مستقیم می‌داند. لذا در نگرش‌ها و باورهای اصیل دینی بر برهان آوری و پذیرش باور بر اساس پشتوانه عقلانی تأکید دارد. ایشان با توجه به ضرورت اقامه دلیل در پذیرش مطلبی که بدیهی نیست و نیز توجه به اشکالات معقول و لزوم پاسخگویی و تأکید بر علم و عقلانیت یقینی، مسئولیت معرفتی درونگرایانه را گوشزد می‌کند، اما مسلماً نگاه سخت‌گیرانه کلیفورد درباره وظایف باورمندی و اراده­گروی حداکثری در مورد کلیت باورها در رویکرد ایشان تعدیل شده است و این ضرورت بر باورهای مهم فرد تأکید دارد. بنابراین از دیدگاه آیت الله جوادی آملی انسان بر برخی از باورهای خود دارای کنترل ارادی است و به همین دلیل وظیفه دارد که باورهای خود را مورد سنجش عقلانی قرار دهد.