نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه حقوق جزا و جرمشناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
حساسیّت بالای مسأله حیات و سلامت جسمانی به گونه‌ای است که عقل مستقلاً بر ضرورت احتیاط در اقداماتی که می‌تواند به آن آسیب بزند حکم می‌نماید و سیره مستمر عقلاء بر این حکم صحه نهاده است. روح حاکم بر شریعت اسلامی نیز هم‌سو با عقل بر رعایت احتیاط در دماء در واکنش کیفری در برابر بزهکاران اهتمام ویژه دارد. همین مبنا موجب شده است تا فقها در ابواب فقه جزایی با اعمال مبنای احتیاط رویکردی حداقلی را در تجویز احکام علیه تمامیت جسمانی اتخاذ نمایند.
در نوشتار حاضر تلاش شده است با روشی توصیفی تحلیلی جایگاه مبنای «احتیاط در دماء» در فقه امامیه مورد بررسی قرار گیرد. یافته‌های پژوهش نشان از آن دارد مبنای مورد بحث، نه قاعده‌ای فقهی مبتنی بر مجرد نص، و نه اصلی عملیه مستظهر بر صرف حکم عقل است بلکه ریشه‌ی آن را باید در مذاق شریعت جست که عقل و نص هر دو بر درستیِ آن دلالت دارند. این مبنا هم نسبت به مجازات‌های علیه نفس و هم مادون نفس جریان دارد، و دارای دو کارکرد ایجابی و سلبی در قلمروی کیفری می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The precautionary principle in blood: A basis derived from Sharia and reason
نویسنده [English]
- Ruhollah Akrami
Associate Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Qom University, Qom, Iran
چکیده [English]
The importance of the issue of life and physical health is such that the intellect independently dictates the necessity of caution in actions that can harm it, and the Normative Conduct and Assumptions of the Wise has confirmed this ruling. The ruling spirit of Islamic Sharia, along with reason, pays special attention to observing caution in the blood in the criminal response against criminals. This principle has led Islamic jurists in the chapters of criminal jurisprudence to take a minimalist approach in Issuing fatwas against physical integrity by applying the precautionary basis.
The present article has tried to examine the position of The precautionary principle in blood in Imami jurisprudence with a descriptive-analytical method. The findings of the research show that the principle in question is not a jurisprudential rule based on a single Narrative evidence, nor is it a practical principle based on the mere rule of reason, but its root should be found in the Spirit of Shari'a that both reason and Narrative evidence are based on They indicate its correctness. This principle applies to both corporal punishments against life and organs, and has both positive and negative functions in the criminal realm.
کلیدواژه‌ها [English]
- The precautionary principle in blood
- Criminal jurisprudence
- The spirit of Sharia
- The principle of rational precaution
قرآن کریم
- آملی، میرزا هاشم، (1380ق)، مصباحالهدی، قم، انتشارات مؤلف.
- ابن بابویه قمی[شیخ صدوق]، محمد، (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- ابنفهد حلی، احمد، (1410ق)، المقتصر، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة.
- ـــــــــــــــــ، (1407ق)، المهذبالبارع، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- مقدساردبیلی، أحمد، (1403ق)، مجمعالفائدة و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- اسماعیلپور قمشهای، محمدعلی، (1380)، البراهین الواضحات، قم، انتشارات مؤلف.
- بجنوردی، سید حسن، (1419ق)، القواعدالفقهیة، قم، نشر الهادی.
- بروجردی، حسین، (1415ق)، نهایة الاصول، تهران، نشر تفکر.
- میرزای قمی(جاپلقی گیلانی)، ابوالقاسم، (1417ق)، غنائمالأیام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
- جبعیعاملی [شهید ثانی]، زینالدین علی، (1413ق)، مسالکالأفهام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة.
- ــــــ ، (1412ق)، الروضة البهیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
- حائرییزدی، عبدالکریم، (1426ق)، شرح العروةالوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- حب الله، حیدر، (1422ق)، "الشهاده علی الزنا بین المعاینة و الیقین"، فقه اهلالبیت علیهمالسلام، شماره 22، صص 105-69..
- حسینیخامنهای، سید علی، (1417ق)، "بحث حول الصابئة"، فقه اهلالبیت علیهمالسلام، شماره 4، صص 7-36.
- ــــــ ، (1379)، تقریرات خارج فقه قصاص، جلسه صد و یکم.
- حسینیشیرازی، سید محمد، (1421ق)، الوصائل إلی الرسائل، قم، مؤسسه عاشورا.
- حسینیعاملی، سید جواد، (بیتا)، مفتاحالکرامة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- علامه حلی، حسن، (1414ق)، مختلفالشیعة، قم، موسسة النشر الاسلامی.
- محقق حلی، أبوالقاسم جعفر، (1408ق)، شرائعالاسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
- خراسانی [آخوند]، محمدکاظم، (1410ق)، درر الفوائد، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ـــــــــــــــــــــــــــ، (1409ق)، کفایة الاصول، قم، مؤسسة آل‌البیت علیهمالسلام.
- خوانساری، آقاجمالالدین، (بیتا)، التعلیقات علی الروضه، قم، منشورات المدرسة الرضویة علیهالسلام.
- خوانساری، سید احمد، (1405ق)، جامعالمدارک، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، (1413ق)، مهذبالاحکام، قم، موسسه المنار.
- سبزواری [محقق]، محمدباقر، (1427ق)، ذخیرهالمعاد، قم، موسسه آل‌البیت علیهمالسلام.
- سند بحرانی، محمد، (1429ق)، سند العروة الوثقی، کتاب النکاح، قم، مکتبه فدک.
- سیوریحلی، جمالالدین مقداد، (1404ق)، التنقیحالرائع، قم، مکتبة آیة الله المرعشی ره.
- شبیریزنجانی، سید موسی، (1380)، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رأیپرداز.
- صدر، سیدمحمد، (1420ق)، ماوراء الفقه، بیروت، دارالاضواء للطباعه و النشر.
- طباطبایی، سیدعلی، (1418ق)، ریاضالمسائل، قم، موسسه آل‌البیت علیهمالسلام.
- طباطباییحکیم، سید محمدسعید، (1431ق)، التنقیح، بیروت، موسسة الحکمة الثقافة الاسلامیة.
- طوسی، ابوجعفر محمد، (1407ق)، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- ـــــــــــــــــــــ، (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة علیهالسلام.
- عاملی[شیخ حر]، محمد، (1409ق)، وسائلالشیعة، قم، موسسة آل‌البیت علیهمالسلام.
- علی اکبریان، حسنعلی؛ نادری، رسول، (1392)، "بررسی عنصر احتیاط در فقه، دورههای پیش و پس از اندیشه اخباری"، کاوشی نو در فقه اسلامی، دوره 20، شماره 76، صص 71-95.
- فاضل آبی، ابوعلی، (1417ق)، کشفالرموز، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- فاضللنکرانی، محمد، (1421ق)، تفصیلالشریعة: القصاص، قم، مرکز فقه الائمة الاطهار علیهم السلام.
- فاضللنکرانی، محمدجواد، (1389)، تلقیح مصنوعی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهمالسلام.
- فخرالمحققین حلی، أبوطالب محمد، (1387ق)، ایضاحالفوائد، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
- کلانتر، سید محمد، (1410ق)، الحاشیه علی المکاسب، قم، دارالکتاب.
- کلانتری خلیلآباد، عباس؛ متولی زاده، نفیسه و گلستانرو، صدیقه، (1395)، "احتیاط در دماء و کاربرد آن در حقوق کیفری"، حقوق اسلامی، دوره 13، شماره 51، صص 129-159.
- گنجی، مهدی، (1392)، تقریرات خارج اصولفقه، جلسه یکصد و چهل.
- لاری، عبدالحسین، (1418ق)، التعلیقة علی فرائد الاصول، قم، اللجنة العلمیة للموتمر.
- مدنیکاشانی، آقارضا، (1410ق)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- مراغی، میرعبدالفتاح، (1417ق)، العناوین، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- مرعشینجفی، سید شهابالدین، (1415ق)، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، قم، مکتبة آیه‌الله المرعشی ره.
- مکارمشیرازی، ناصر، (1428ق)، أنوار الاصول، قم، انتشارات مدرسة امام على بن أبىطالب علیهالسلام.
- ــــــــــــــــــ، (1418ق)، انوار الفقاهة، کتاب الحدود و التعزیرات، قم، انتشارات مدرسة امام على بن أبىطالب علیهالسلام.
- ــــــــــــــــــ، (1425ق)، انوار الفقاهة، کتابالنکاح، قم، انتشارات مدرسة امام على بن أبىطالب علیهالسلام.
- ــــــــــــــــــ، (1411ق)، القواعدالفقهیة، قم، انتشارات مدرسة امام على بن أبىطالب علیهالسلام.
- موسوی، سیدصادق، (1426ق)، تمام نهجالبلاغة، النسخة المسندة، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
- موسویاردبیلی، سیدعبدالکریم، (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، قم، دانشگاه مفید.
- ــــــــــــــــــــــــــــ، (1423ق)، فقهالقضاء، قم، دانشگاه مفید.
- موسویخویی، سید ابوالقاسم، (1418ق)، فقهالشیعه، کتابالطهارة، قم، مؤسسه آفاق.
- ــــــــــــــــــــــــــ، (1422ق)، مبانی تکملهالمنهاج، قم، مؤسسة إحیاء آثار الامام الخویی(ره).
- ــــــــــــــــــــــــــ، (1375ق)، مصباحالفقاهة، قم، مؤسسه انصاریان.
- موسویگلپایگانی، سید محمدرضا، (1412ق)، الدر المنضود، قم، دارالقرآن الکریم.
- منتظری، حسینعلی، (1409ق)، دراسات فی ولایة الفقیة، قم، نشر تفکر.
- مؤمنقمی، محمد، (1419ق)، تسدید الاصول، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
- ـــــــــــــــــ، (1422ق)، مبانی تحریرالوسیله: الحدود، تهران، مؤسسه نشر آثار امام خمینی.
- نجفی، محمدحسن، (1404ق)، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- نجفی کاشفالغطاء، جعفر، (1422ق)، کشفالغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
- نجفی کاشفالغطاء، حسن، (1423ق)، انوارالفقاهة، کتابالنکاح، نجف اشرف، مؤسسه کاشفالغطاء.
- نراقی، ملا احمد، (1425ق)، الحاشیه علی الروضهة البهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- یزدی، محمد، (1426ق)، "القسامة، بحث فی أدلتها و شروطها"، فقه اهلالبیت علیهمالسلام، دوره 10، شماره 39، صص 82-53
)