نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیارگروه معارف اسلامی دانشگاه قم

چکیده

فرهنگ‌های مختلف، روش‌های متفاوتی برای زندگی انسان ارائه می‌دهند که برخاسته از نگرش‌های متفاوت آنها به عالم هستی و انسان است و ارزیابی هر کدام از این سبک‌های زندگی، نیازمند تحلیل دقیق و عمیق مبانی آنها است. از بین مبانی سبک زندگی، خودشناسی از مهم‌ترین مبانی محسوب می‌شود و سؤال مهم در این بحث، تأثیر خودشناسی بر سبک زندگی و تحلیل نحوه این تأثیرگذاری است. بدین منظور در این نوشتار با روش تحلیلی - توصیفی، با تبیین هویت و حقیقت انسان و جایگاه او در عالم هستی و بر اساس ارتباط تنگاتنگ لایه‌های وجودی انسان، تأثیر خودشناسی بر سبک زندگی اسلامی، و تأثیر سبک زندگی بر تکامل انسان بررسی شده‌است و از منظر عقل و دین نحوه این تأثیرگذاری مورد تبیین و تحلیل قرار گرفته‌است. در آموزه‌های دینی از یک طرف، باورهای اعتقادی انسان مؤمن در رفتارهای او بروز پیدا می‌کند که ثمره آن، سبک زندگی خدا‌محور، آخرت‌گرا، کرامت‌خواه و جامع‌نگراست و از طرف دیگر کوچک‌ترین رفتار در زندگی انسان، در رسیدن به تکامل روحی او تأثیر گذار است. بر اساس براهین عقلی نیز، حرکت استکمالی انسان در همین عالم مادی آغاز می‌شود و نفس انسان با حرکت جوهری خود به بالاترین درجات کمال روحی و معنوی دست می‌یابد.
 
 

تازه های تحقیق

نتیجه گیری

بر اساس مبانی انسان‌شناسی اسلامی، انسان موجودی دو ساحتی است که هویت و حقیقت او همان روح اوست و هدف خلقت او نیز فراتر از کمال جسمی و مادی، رسیدن به تکامل معنوی و روحی است. با توجه به این مبانی، در این نوشتار روشن شد از منظر دین و عقل، این انسان‌شناسی با مبانی خود در باب انسان، یک سبک زندگی متعالی و متفاوت از سبک زندگی صرفاً مادی پی ریزی می‌کند. به تعبیر دیگر، این خودشناسی با تبیین و تحلیل دقیق از انسان و کمال او، اثر عمیقی در سبک زندگی انسان می‌گذارد. بر اساس این نگرش، هبوط انسان در حیات مادی و دنیوی، به منظور سیر معنوی و تکامل حقیقی است و قرار گرفتن او در این عالم مادی، زمینه ساز تکامل معنوی اوست و سبک زندگی او روشی است که برای رسیدن به این تکامل معنوی در پیش گرفته‌است.

براین اساس در آموزه‌های دینی، از یک طرف، باورهای اعتقادی انسان مؤمن در رفتارهای او بروز پیدا می‌کند که ثمره آن، سبک زندگی خدا‌محور، آخرت‌گرا، کرامت‌خواه و جامع‌نگراست و از طرف دیگر کوچک‌ترین رفتار در زندگی انسان، در رسیدن به تکامل روحی و معنوی او تأثیر گذار است و هر گناه چون زنگاری بر قلب است که موجب ظلمت و تباهی باطن انسان می‌شود. از منظر عقلی نیز بر اساس براهین عقلی، حرکت استکمالی انسان در همین عالم مادی آغاز می‌شود و نفس انسان با حرکت جوهری خود به بالاترین درجات کمال روحی و معنوی دست می‌یابد.

بر این اساس همان‌گونه که لایه‌های درونی و باطنی، زیربنای رفتارهای ظاهری انسان است، سبک زندگی ظاهری او نیز در کمال و تعالی باطن مؤثر است. باورها و گرایش‌های درونی یک انسان، شکل‌دهنده رفتارهای اوست و در مقابل، اعمال و رفتارهای او، در باورها و گرایش تأثیر می‌گذارد و گاه موجب تضعیف، تقویت یا تغییر آن‌ها می‌شود. به تعبیر دیگر، بر اساس ارتباط تنگاتنگ لایه‌های وجودی انسان، ابعاد باطنی فرد بر ابعاد ظاهری او تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد لذا همان‌گونه که لایه‌های درونی و باطنی، زیربنا و اساس رفتارهای ظاهری انسان است، رفتار و اعمال بیرونی انسان، در کمال و تعالی باطن انسان مؤثر است. از این رو مبانی فکری و اعتقادی هر انسان، مسلماً در سبک زندگی او تأثیر گذار است البته در این بین برخی از معارف، اثر گذاری ویژه و تعیین کننده‌ای در نحوه زندگی انسان دارد؛ خودشناسی از جمله همین معارف اثر گذار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

عنوان: نقش خودشناسی در سبک زندگی اسلامی از منظر عقل و دین

نویسنده [English]

  • reza noroozi

گروه معارف اسلامی دانشگاه قم

چکیده [English]

فرهنگ‌های مختلف، روش‌های متفاوتی برای زندگی انسان ارائه می‌دهند که برخاسته از نگرش‌های متفاوت آنها به عالم هستی و انسان است و ارزیابی هر کدام از این سبک‌های زندگی، نیازمند تحلیل دقیق و عمیق مبانی آنها است. از بین مبانی سبک زندگی، خودشناسی از مهم‌ترین مبانی محسوب می‌شود و سوال مهم در این بحث، تاثیر خودشناسی بر سبک زندگی و تحلیل نحوه این تاثیرگذاری است. بدین منظور در این نوشتار با روش تحلیلی - توصیفی، با تبیین هویت و حقیقت انسان و جایگاه او در عالم هستی و بر اساس ارتباط تنگاتنگ لایه‌های وجودی انسان، تاثیر خودشناسی بر سبک زندگی اسلامی، و تاثیر سبک زندگی بر تکامل انسان بررسی شده‌است و از منظر عقل و دین نحوه این تاثیرگذاری مورد تبیین و تحلیل قرار گرفته‌است. در آموزه‌های دینی از یک طرف، باورهای اعتقادی انسان مومن در رفتارهای او بروز پیدا می‌کند که ثمره آن، سبک زندگی خدامحور، آخرتگرا، کرامتخواه و جامعنگراست و از طرف دیگر کوچک‌ترین رفتار در زندگی انسان، در رسیدن به تکامل روحی او تاثیر گذار است. بر اساس براهین عقلی نیز، حرکت استکمالی انسان در همین عالم مادی آغاز می‌شود و نفس انسان با حرکت جوهری خود به بالاترین درجات کمال روحی و معنوی دست می‌یابد.

کلیدواژه‌ها [English]

  • خودشناسی
  • انسان‌شناسی
  • سبک زندگی اسلامی
  • مبانی سبک زندگی
  • تکامل انسان
  1. قرآن کریم

    1. ابن شعبه حرانی، ابومحمد حسن بن علی، (1404 ق)، تحف العقول، قم، مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم.
    2. ابن عربی، محیی‌الدین، (1997م)، نقش الفصوص، (موجود در رسائل ابن عربی، مقدمه: محمود محمود الغراب، تحقیق: محمد شهاب الدین العربی)، بیروت، دار صادر، اول.
    3. _______________، (2001 م)، نسخة الحق، (موجود در رسائل ابن عربی، ج 1، تحقیق و تقدیم: سعید عبد الفتاح)، بیروت، مؤسسه انتشار العربی، اول.
    4. _______________، (2009م)، فصوص الحکم، تحقیق عاصم ابراهیم الکیانی، بیروت، دار الکتب العلمیه، دوم.
    5. _______________، (بی‌تا)، الفتوحات المکیة، 4 جلدی، بیروت، دار صادر.
    6. اردبیلی، عبد الغنی، (1381)، تقریرات فلسفه امام خمینی (قدس سره)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    7. ایازی، محمد علی، (1385)، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی(ره)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، مؤسسه چاپ و نشر عروج.
    8. آلوسی، سید محمود، (1415 ق)، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول.
    9. بحرانی، سیدهاشم، (1416 ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: بخش مطالعات اسلامی مؤسسه بعثت، تهران، بنیاد بعثت، اول.
    10. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، (1410 ق)، غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق: سید مهدی رجائى، قم، دار الکتاب الإسلامی‏، دوم‏.
    11. جوادی آملی، عبدالله، (1377)، مبادی اخلاق در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 10)، قم، مرکز نشر اسراء.
    12. _______________، (1379)،صورت و سیرت انسان در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 14)، قم، مرکز نشر اسراء.
    13. _______________،(1380 الف)، تسنیم، تنظیم: احمد قدسی، ویرایش: علی اسلامی، قم، مرکز نشر اسراء، اول.
    14. _______________، (1380 ب)، معاد در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 4)، تنظیم: علی زمانی قمشه ای، قم، مرکز نشر اسراء، اول.
    15. الحافظ رجب البرسی، (بی‌تا)، مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین (ع)؛ بیروت، دارالاندلس.
    16. حسینی طهرانی، سید محمد حسین، (1417 ق)، الله شناسی، مشهد، علامه طباطبایی.
    17. الدیلمی، حسن بن محمد، (1412 ق)، إرشاد القلوب إلى الصواب، نشر شریف مرتضی، قم، اول.
    18. زمخشری، محمود بن عمر، (1407 ق)، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، تصحیح: مصطفی حسین احمد، بیروت، دار الکتب العربی، چاپ سوم.
    19. سید رضی، (1379)، نهج ‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، دفتر نشر الهادی، سوم.
    20. سیوطى جلال الدین، (1404 ق)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
    21. شبّر، سید عبدالله، (1412 ق)، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالبلاغه للطباعه و النشر، اول.
    22. شریفی، احمد حسین و همکاران، (1391)، همیشه بهار: اخلاق و سبک زندگی اسلامی، قم، نشر معارف، اول.
    23. شریفی، احمد حسین، (1392)، سبک زندگی اسلامی ایرانی، تهران، آفتاب توسعه.
    24. صدر الدین شیرازی، محمد، (1341)، عرشیه، مصحح و مترجم: غلامحسین آهنی، اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
    25. ________________، (1354)، المبدا و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    26. ________________، (1375)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح: جلال الدین آشتیانی، حاشیه: ملا هادی سبزواری، بیروت، موسسه التاریخ العربی.
    27. ________________، (1360)، اسرار الآیات، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
    28. ________________، (1363)، مفاتیح الغیب، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
    29. ________________، (1366)، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح: محمد خواجوی، قم، بیدار، دوم.
    30. ________________، (1368)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، قم، مکتبه المصطفوی.
    31. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی، (1413 ق)، من لا یحضره الفقیه، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، سوم.
    32. __________________،( بی‌تا)، علل الشرایع، قم، مکتبه الداوری.
    33. __________________، (1395 ق)، کمال الدین، قم، دارالکتب الاسلامیه، دوم.
    34. طباطبائی، سید محمد حسین، (1417 ق)، نهایة الحکمة، تحقیق و تعلیق: عباس علی زارعی سبزواری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، چهاردهم.
    35. ________________، (1424 ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی، اول.
    36. ________________، (بی‌تا)، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه: موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی.
    37. طبرسی، فضل بن حسن، (1373)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمد جواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، سوم.
    38. ______________، (1377)، تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علیمه قم، اول.
    39. عروسی حویزی، عبد العلی بن جمعه، (1415 ق)، تفسیر نور الثقلین؛ تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، انتشارات اسماعیلیان، چهارم.
    40. قمی، علی بن ابراهیم، (1367)، تفسیر القمی، تحقیق: سیدطیب موسوی جزایری، قم دارالکتب، چهارم.
    41. الکلینی، محمد بن یعقوب، (1365)، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چهارم.
    42. لیثى واسطى، على بن محمد، ‏(1376)‏، عیون الحکم والمواعظ، تحقیق: حسین حسنى بیرجندى، قم، دار الحدیث، اول.
    43. مصباح یزدی، محمد تقی، (1379)، آموزش فلسفه، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی،دوم.
    44. __________________، (1380)، به سوی خود سازی، نگارش: کریم سبحانی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    45. __________________، (1387)، خودشناسی برای خود سازی، تدوین و نگارش: کریم سبحانی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، اول.
    46. _________________، (1389)، معارف قرآن: خداشناسی، کیهان شناسی، انسان‌شناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، سوم.
    47. مصطفوی، حسن، (1380)، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، اول.
    48. مطهری، مرتضی، (1361)، بیست گفتار، دفتر نشر اسلامی، هفتم.
    49. ___________، (1378)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا.
    50. مفید، محمد بن محمد، (1424 ق)، تفسیر القرآن المجید، تحقیق: سید محمد علی ایازی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، اول.
    51. ________________، (1413 ق)، الارشاد، قم، کنگره جهانی هزارة شیخ مفید، اول.
    52. مکارم شیرازی، ناصر با همکاری جمعی از نویسندگان، (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، اول.