نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم

چکیده

ادراکات عقلی همواره یکی از مسائل مورد توجه فلاسفه و حکمای مسلمان بوده است که با دیدگاههای مختلفی به تبیین آن پرداخته‏اند. ابن سینا و ملاصدرا ضمن اشتراک در برخی مبانی و مسایل علم و ادرک؛ به ویژه ادراکات عقلی، در پاره‏ای از مبانی و مسایل اختلاف نظر دارند. ابن‏سینا به تبع ارسطو با قائل شدن به نظریه تجرید معتقد است که جریان معرفت به ویژه ادراک عقلی به صورت مرحله به مرحله با حرکت از حس و گذر از خیال و در نهایت رسیدن به عقل حاصل می‏شود. ملاصدرا براساس مبانی حکمت متعالیه و قائل شدن به مراتب مختلف وجود، دستیابی به مراتب معرفت را منوط به کمال نفس به مراتب مختلف می‏داند و در نتیجه ادراک عقلی را حاصل رسیدن نفس از مرتبه حس به مرتبه خیال و از مرتبه خیال به عالم ماورای آن‏ها و تأثر از عالم عقل می‏داند و از آن به مرتبه عقل تعبیر می‏کند. با این بیان از یک سو، دیدگاه‏های پیشین را مورد نقد قرار داده و از سوی دیگر نظریه‏ای نوین در این حیطه را به نام خویش به ثبت رسانده است. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و تطبیق دیدگاه این دو فیلسوف پرداخته‏ایم.
کلید واژگان: ابن سینا، ملاصدرا، معرفت، ادراک عقلی، نفس
 



 

تازه های تحقیق

تیجه‏ گیری

در تحلیل نهایی دو نظریه را اینگونه می‏توان هماهنگ کرد که نفس خواه انتزاع صورت کند آنگونه که ابن‏سینا معتقد است یا ایجاد صورت نماید، آنگونه که ملا صدرا باور دارد خودش نیز متحول می‏شود؛ چنان‏که ابن سینا در اشارات در نمط هفتم می‏نویسد که وقتی نفس ناطقه ملکه اتصال به عقل فعال پیدا می‏کند (ابن سینا، 1375: 269) این اتصال حاصل نمی‏شود؛ مگر با تحول و تکامل نفس که با علم و عمل برای او حاصل می‏شود. در اینجا به سخن ملاصدرا می‏رسیم که علم را با عالم و عمل را با عامل متحد می‏داند؛ با این تفاوت که ملا صدرا بر اتحاد تاکید می‏ورزد و بر فاعلیت نفس عنایت دارد اما ابن‏سینا در ادراکات حسی وخیالی نفس را قابل صور می‏داند وقائل به اتحاد نیست و می‏توان همسویی‏هایی بین آنها یافت و دریافت که ادراک نوعی تعامل بین نفس وابزارهای ادراکی آن اعم از قوای پنجگانه حسی و قوه خیال و قوای عقلی با جهان خارج است؛ وادراک به ویژه ادراک عقلی مبتنی بر تفکر، فعل اختیاری نفس است که با اتصال به عقل فعال انجام می‏پذیرد خواه به تجرید مدرک باشد یا به اضافه اشراقی که نفس به ذوات عقلی واقع در عالم ابداع پیدا می‏کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative study of Ibn-e-Sina and Mulla Sadra's view on the process of rational perception

نویسندگان [English]

  • Masoomeh Alvandian 1
  • Ali Allahbedashti 2

1 Phd student of Philosophy and Theology Department, University of Qom.

2 Professor of Philosophy and Theology Department, University of Qom. Alibedashti@gmail.com

چکیده [English]

The rational perceptions have always been one of the issues of interest to Muslim philosophers and intellectuals who have been exploring with different perspectives. Ibn Sina and Mulla Sadra, while sharing on some of the principles and issues of science and intellect, especially rational perceptions, disagree on some of the basics and issues.
According to Aristotle, Ibn Sina believes in the theory of abstraction that the flow of knowledge, in particular rational perception, is gradually derived from the sense of the passage of imagination and ultimately the attainment of reason. Mulla Sadra, based on the principles of transcendental theosophy and the various degrees of being, asserts that reaching the levels of knowledge depends on the perfection of the self in many ways, and as a result, the rational perception is achieved from the level of self-perception to the level of imagination and from the level of imagination to the universe. They are the influences of the world of reason, and they interpret it as the level of reason. On the one hand, this statement criticizes previous perspectives and, on the other hand, has registered a new theory in this field in its own name. In this paper, we will examine and adapt the views of these two philosophers through a descriptive-analytical method.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina
  • Mulla Sadra
  • Knowledge
  • Perception
  • Rational perception
  • Self

 

معصومه الوندیان[1] / علی اله‏بداشتی[2]

[1]. دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم                                             m.alvandiann@gmail.com

[2]. استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم (نویسنده مسئول)                      Alibedashti@gmail.com

Masoomeh Alvandian[1]/ Ali Allahbedashti[2]

1.Phd student of Philosophy and Theology Department, University of Qom.                              m.alvandiann@gmail.com

[2]. Professor of Philosophy and Theology Department, University of Qom.                                    Alibedashti@gmail.com

 
1. قرآن کریم
2. آشتیانی، سید جلال‏الدین، (1378ش)، شرح ‏حال ‏و آرای ‏فلسفی ملاصدرا، ‏قم، مرکز انتشارات ‏دفتر تبلیغات ‏حوزه ‏علمیه، چاپ‏سوم ‏(ویرایش‏دوم).‏
3. الاملی، محمدتقی، (بی‏تا)، درر الفوائد، و هو تعلیقه ‏علی‏ شرح ‏المنظومه ‏السبزواری، ایران، چاپخانه ‏مصطفوی‏.
4. ابن‏سینا، حسین ‏بن ‏عبدالله، (1413)، الاشارات ‏و التنبیهات، ‏شرح ‏نصیرالدین‏ طوسی، تحقیق ‏الدکتور سلیمان‏دنیا، بیروت، مؤسسه‏النعمان.
6. ـــــــــــــــــ، (1373)، برهان شفاء، ترجمه قوام صفری، تهران، انتشارات فکر روز.
5. ـــــــــــــــــ، (1404)، الشفاء، الإلهیات،‏ به تصحیح سعید زائد- الاب قنواتى، قم، مرعشى نجفى.
7. ـــــــــــــــــ، (1331)، رساله‏نفس، مقدمه‏و حواشی‏و تصحیح‏دکتر موسی‏عمید، تهران، انتشارات ‏انجمن ‏آثار ملی.‏
8. ـــــــــــــــــ، (1388)، نفس شفا، ترجمه و شرح محمدحسین ناییجی، چاپ دوم، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی.
9. ـــــــــــــــــ، (1368)، الهیات شفا، شرح ملا مهدی نراقی، تهران، انتشارات دانشگاه مک‏کیل، شعبه تهران، با همکاری دانشگاه تهران.
10. ـــــــــــــــــ، (بی‏تا ـ الف)، روان‏شناسی‏شفاء، ترجمه‏اکبر داناسرشت، ایران، چاپ‏ خودکار ایران،‏ چاپ‏دوم.
11. ـــــــــــــــــ، (بی‏تا ـ ب)، المبدأ و المعاد، به‏اهتمام‏عبدالله‏نورانی زیر نظر مهدی‏محقق، تهران، انتشارات ‏‏دانشگاه ‏مک‏‏گیل‏شعبه‏تهران، با همکاری‏دانشگاه‏تهران‏.
12. حسن‏‏زاده‏آملی، حسن، (1375ش)، دروس‏اتحاد عاقل‏به‏معقول، قم، انتشارات‏قیام، چ‏اول‏.
13. سبزواری، ملاهادی (1362ش)، اسرار الحکم، با مقدمه‏و حواشی‏میرزا ابوالحسن‏شعرانی، ایران: چاپ‏اسلامیه‏.
14. شیرازی، ‏صدرالدین‏محمد، (1383)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الالعه/ف تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، چاپ سوم، تهران، انتشارات بنیاد اسلامی صدرا.
15. ـــــــــــــــــ، (1368- الف)، الحکمۀ‏المتعالیۀ‏ فی‏الاسفار العقلیۀ‏ الاربعۀ، قم، انتشارات‏مصطفوی چاپ‏دوم،
16. ـــــــــــــــــ، (1981)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، جلد 3، بیروت، دارالاحیاء الثراث
17. ـــــــــــــــــ، (1360)،‏ الشواهدالربوبیه ‏فی ‏المناهج ‏السلوکیه، با حواشی ‏حاج ‏ملاهادی‏ سبزواری، تعلیق ‏و تصحیح ‏و مقدمه ‏سید جلال ‏الدین ‏آشتیانی، چاپ ‏دوم، ایران، مشهد، مرکز نشر دانشگاهی‏.
18. ـــــــــــــــــ، (1389)، الشواهد الربوبیه ‏فی ‏المناهج ‏السلوکیه، ترجمه و تفسیر جواد مصلح، چاپ پنجم، تهران، انتشارات سروش.
19. ـــــــــــــــــ، (1375)، رساله ‏اتحادعاقل ‏و معقول، مجموعه ‏رسائل ‏فلسفی‏صدرالمتألهین،تحقیق ‏و تصحیح‏حامد ناجی ‏اصفهانی، تهران: انتشارات‏حکمت، چاپ ‏اول.
20. ـــــــــــــــــ، (1378)، سه‏رساله‏فلسفی، المسائل‏القدسیه، قم:مرکز انتشارات ‏دفتر تبلیغات ‏اسلامی‏حوزه‏ علمیه ‏قم‏.
21. ـــــــــــــــــ، (1354). المبدا و المعاد، ترجمه: احمدبن محمد الحسینی اردکانی، تهران، انجمن فلسفه ایران.
22. ـــــــــــــــــ، (1387). المظاهر الالهیه، تحقیق سید جلال الدین آشتیانی، چاپخانه خراسان، مشهد.
23. میرداماد، محمدباقر (1380)، جذوات و مواقیت، تصحیح علی‏اوجبی، تهران‏ میراث مکتوب.