نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد رشته تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش، دانشگاه علامه طباطبائی
2 استاد تمام گروه فلسفۀ تعلیم و تربیت اسلامی دانشکدۀ روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامۀ طباطبائی تهران ایران
3 استادیار گروه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
هدف پژوهش حاضر تبیین مختصات و ابعاد تربیت مدنی و مبانی عقلی آن در اندیشه فارابی است. این مقاله با روش تحلیل محتوای کیفی از نوع قیاسی، مبتنی بر مطالعه اسنادی (کتابخانهای) انجامشده است. بر این اساس مبانی عقلی تربیت مدنی فارابی در قالب دو بخش مبانی عام و مبانی تخصصی ارائه شد. مبانی عام عبارتند از مبانی انسانشناختی و ارزششناختی و مبانی تخصصی شامل مبانی جامعهشناختی است. بر این مبنا اهداف تربیت مدنی از دیدگاه فارابی عبارتند از ایجاد و گسترش نگرش صحیح نسبت به سعادت و چگونگی تقویت اعتقاد به آن در میان افراد مدینه، ترغیب و تشویق افراد برای عمل بر طبق عقاید صحیح، آموزش مهارتهای مورد نیاز مدینه و شیوه صحیح تعاون اعضاء با یکدیگر. بر اساس آثار بهجامانده از فارابی برای تحقق این اهداف روشهایی مانند روش برهانی، روش اقناعی، روش تروّی، روش الگویی، روش هنرمآبانه، روش تکرار و تمرین را میتوان استنباط کرد.
تازه های تحقیق
نتیجهگیری
در این پژوهش، مبانی مختلف عقلی نظیر مبانی انسانشناختی، مبانی ارزششناختی و مبانی جامعهشناختی بر اساس آثار فارابی و کتب مرتبط با آن استخراج شد و برای عرصه عمل تربیتی و بهطورخاص تربیت مدنی، دلالتهایی در قالب اهداف و روشها استنباط گردید. با دانستن مختصات نظریعلم مدنی یا بهعبارتی علم شناخت جامعه در دیدگاه فارابی، به رهیافتهایی برای ساحت عملی تربیت دست مییابیم. از منظر فارابی غایت تربیت بهطور عام انسانسازی و بهطورخاص دستیابی به سعادت، کمال و خیر به وسیله کسب انواع فضائلاست. در تربیت مدنی مبتنی بر مبانیعقلی فارابی، افراد میآموزند که چگونه با درنظرگرفتن تعاریف درست و متقنی از انسان، ارزش و جامعه، خود را برای تعاملات اجتماعی مهیا سازند و با هدفگذاریهای دقیق و روششناسی صحیح تربیتی در بستر زندگی اجتماعی رشد یابند. انجام پژوهشهایی در زمینۀ روشهای رفع موانع تربیت مدنی از دیدگاه فیلسوفان اسلامی و نیز طراحی الگوی تربیت مدنی مبتنی بر مبانی معرفت شناختی فارابی، استفاده از ساختار و قوانین مورد نظر فارابی (در حد امکان) در تشکیل مؤسسات تربیتی نظیر مدارس، ترویج افکار عقلی و تربیتی فارابی به کمک رسانههایی چون فیلمهایآموزشی، انیمیشن و غیره به عنوان دانشمند مسلمان برای نوجوانان و جوانان، وارد نمودن یافتههای تحقیق برای تدوین سرفصلهای درس جامعهشناسی تعلیم و تربیت پیشرفته، برگزاریکنفرانسها، نشستهای تخصصی در ارتباط با آراء فارابی و سرانجام پرورش مهارتهای اجتماعی کودکان بر اساس نظرات فارابی میتواند مکمل پژوهش حاضر باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Civic Education and its Intellectual Foundations in Farabi's Thought
نویسندگان [English]
- atiyeh sadat alavi 1
- saeed beheshti 2
- Shirin Rashidi 3
1 a
2 Philosophy of Islamic Education Psychology and Education Allameh Tabataba'i University Tehran Iran
3 a
چکیده [English]
The purpose of the current research is to explain the peculiarities and dimensions of civic education and its intellectual foundations in Farabi's thought. In this article, qualitative content analysis method is utilized based on the library document study.Based on this, the intellectual principles of Farabi's civic education were presented in two categories: general principles and specialized ones. General principles include anthropological princiles as well as those related to values; and specialized principles include sociological principles. Based on this, the goals of civic education from Farabi's point of view are to create and expand the correct attitude towards bliss (Sa’adat) and how to strengthen the belief in it among the people of “Medina(the city)”, to encourage people to act in accordance with correct beliefs and to teach the skills needed in Medina and the way of the correct cooperation of members with each other. Based on the remaining works of Farabi, methods such as argument, persuation, farseeing, model, artistic, and repetition-and-practice methods can be inferred to achieve these goals.
کلیدواژه‌ها [English]
- Farabi
- intellectual foundations
- civic education
قرآن کریم
- احمدی، اسلام، (1387). «تربیتاجتماعیازدیدگاهسعدی»، پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه شیراز.
- اسداللهی، زینب سادات، (1394)، «بررسیآراء و افکار فارابی و ابنسینا در امور اجتماعی»، پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه الزهراء.
- اسلامیان، مرضیه؛ کشتیآرای، نرگس، (1393)، «تبیین مؤلفههای برنامه درسی مبتنی بر دیدگاههای تربیتی افلاطون و فارابی»، پژوهش در برنامه درسی، سال 11، دوره دوم، شماره 13(پیاپی 40)، صص 33-18.
- اعرافی، علیرضا؛ فتحعلیخانی، محمد؛ فصیحیزاده،علیرضا؛ فقیهی،علینقی، (1388)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج 1، تهران، سمت.
- اعوانی، شهین، (1394)، «سعادتمندی انسان از منظر افلاطون، بررسی دو رسالة آلکیبیادس و فیلبُس»، فصلنامه جاویدان خرد، شماره 28.
- افشاری، سعید، (1398)، «تربیت اجتماعی در اسلام با تکیه بر آموزههای اجتماعی سور مدنی قرآنکریم»، پایاننامهکارشناسیارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
- افلاطون، (1357)، دوره آثار افلاطون، ترجمه: محمدحسن لطفی، تهران، خوارزمی.
- ایمان، محمدتقی؛ کلاتهساداتی، احمد، (1399)، روششناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان (ارائه مدلی روش شناختی از علم اسلامی)، چاپ سوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- ایمانی، محسن؛ بابایی، محمد اسماعیل، (1387)، «ارزششناسی فارابی و دلالتهای آن در تربیت اخلاقی با تاکید بر اهداف، اصول و روش ها»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، شماره 7.
- آزاد ارمکی، تقی، (1393)، اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان از فارابی تا ابنخلدون، تهران، سروش.
- باردن، لورنس، (1375)، تحلیل محتوا، ترجمه: ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
- برزگر کلیشمی، ولیالله، (1372)، جامعه از دیدگاه نهجالبلاغه، چاپاول، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
- پارسانیا، حمید؛ رضوانی، روحالله، (1392)، «جامعهشناسیمعرفتفارابی»، دوفصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، شماره 10.
- تبریزی، منصوره، (1393)، «تحلیل محتوایکیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 64.
- توانا، علی؛ قربی، سکینه، (1397)، «بررسی تطبیقی انسانشناسی آیت‌الله مطهری و سنت آگوستین»، الهیاتتطبیقی، شماره 19.
- جوادیآملی، عبدالله، (1398)، جامعه در قرآن، چاپ ششم، قم، مرکز نشر اسراء.
- حسینی، فاطمهسادات، (1397)، «بررسی تربیت اجتماعی در تفسیر اطیب البیان»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
- خامنهای، سیدعلی، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از نخبگان حوزوی در 29 دی ماه 1382، برگرفته از http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8616
- خجسته گلزار، میثم، (1398)، «تربیت اجتماعی از دیدگاه امام رضا (ع)»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
- خداوردی، رمضانعلی، (1390)، «بررسی اندیشههای اجتماعی متفکران ایرانی در قرن چهارم هجری»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود.
- خسروپناه، عبدالحسین، (1393)، در جستجوی علوم انسانی اسلامی: تحلیل نظریههای علم دینی و آزمون الگوی حکمی-اجتهادی در تولید علوم انسانی اسلامی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف.
- خنیفر، حسین؛ مسلمی، ناهید، (1398)، اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی، ج 1، تهران، نگاه دانش.
- داودی، محمد، (1393)، فلسفه تعلیم و تربیت مشاء، ج1، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- ___________، (1394)، فلسفه تعلیم و تربیت مشاء، ج2، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- داورپناه، ابوسعید، (1396)، «مطالعه تطبیقی روششناسی فلسفی ارسطو و فارابی»، روشها و مدلهای روانشناختی، سال هشتم، شماره 3 (پیاپی 29).
- دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش، وزارت آموزش و پرورش، شورای عالی انقلاب فرهنگی، (1390)، سند تحول بنیادینآموزش و پرورش.
- دین محمدی، محمد، (1391)، «بررسیِ تحلیلی و تطبیقی فلسفه اجتماعی فارابی و ابنسینا»، پایاننامهکارشناسیارشد، دانشگاه قم.
- رجبی، محمود؛ کافی، مجید؛ داوری، محمد، (1387)، تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- روسو، ژانژاک، (1380)، امیل، مترجم: غلامحسین زیرکزاده، تهران، ناهید.
- ساسانی، عارف، (۱۳۹5)، «بررسی و نقد تطبیقی تربیت اجتماعی با تأکید بر مفهوم شهروندی از منظر فارابی و دیویی»، پایاننامهکارشناسیارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
- سبحانینژاد، مهدی؛ منافی، کاظم، (1390)، جامعهشناسی آموزش و پرورش (مبانی، رویکردها، سیر جامع نظریهها و حوزههای شاخص)، تهران، یسطرون.
- سلیمانیامیری، عسگر، (1381)، «انسانشناسی اخلاقی و سیاسی نزد فارابی»، معرفت، شماره 54، صفحات71-64.
- سیف، علیاکبر، (1386)، روانشناسی پرورشی، تهران، آگاه.
- سعیدی، محمدحسن، (1383)، اندیشه مطهر، دیدگاههای اجتماعی و فلسفه تاریخ، تهران، تحقیق و توسعه رادیو.
- شریفی، حسامالدین؛ برادرانمظفری، منصوره؛ معلمی، حسن، (1397)، «جایگاه روششناسی حکمت عملی از دیدگاه فارابی»، حکمت اسلامی، سال پنجم، شماره اول.
- شعارینژاد، علیاکبر، (۱۳۸۷)، روانشناسی تربیت و تدریس(آموزش-پرورش)، چاپ اول، تهران، اطلاعات.
- شفیعزاده، ندا، (1388)، «بررسیِ تطبیقی مدینه فاضله از دیدگاه افلاطون و فارابی»، پایاننامهکارشناسیارشد، دانشگاه اصفهان.
- صدرا، علیرضا، (1389)، «روششناسی فارابی در علم مدنی»، علوم سیاسی، شماره 22.
- ضمیری، محمدرضا، (1383)، «تربیت اجتماعی از دیدگاه علوی»، فرهنگ کوثر، شماره 59.
- طباطبائی، محمدحسین، (1365)، روابط اجتماعی در اسلام، مترجم: محمدجواد حجتی کرمانی، تهران، بعثت.
- _________________، (1363)، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: محمدباقر موسوی همدانی، قم، اسلامی.
- طباطبائی، جواد، (1375)، زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران، کویر.
- طوسی، خواجه نصیرالدین، (1356)، اخلاق ناصری، تصحیح: مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران، خوارزمی.
- علاقهبند، علی، (1391)، جامعهشناسی آموزش و پرورش، تهران، روان.
- غزنوی، ولیالله، (1391)، «بررسی تطبیقی نقش جامعه در تأمین سعادت بشری از منظر فارابی و اخوان الصّفا»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.
- فارابی، ابونصر، (1358)، سیاست مدنیّه، مترجم: سید جعفر سجادی، تهران، انجمن فلسفه ایران.
- ، (1384)، سعادت از نگاه فارابی (تحصیل السعادة)، مترجم: علیاکبر جابری مقدم، قم، دارالهدی.
- ، (1388)، فصول منتزعه، مترجم: حسن ملکشاهی، تهران، سروش.
- ، (1361)، اندیشههای اهل مدینه فاضله، مترجم: سید جعفر سجادی، تهران، طهوری.
- ، (1376)، السیاسة المدنیّة، مترجم: حسن ملکشاهی، تهران، سروش.
- ، (1364)، احصاء العلوم، مترجم: حسین خدیوجم، تهران، علمی و فرهنگی.
- قادری، حاتم، (1378)، اندیشههای سیاسی در اسلام و ایران، تهران، سمت.
- قادری، مهدی؛ غریبی، حسن، (1387)، «تعلیم و تربیت در اندیشه فارابی و دورکیم»، معرفت، شماره 130.
- کرد فیروزجایی، یارعلی، (1389)، «سعادت انسان و نقش دین در آن از دیدگاه فارابی»، نقد و نظر، سال 15، شماره 4 (پیاپی 60).
- کلینی، محمدبنیعقوب، (1369)، اصول کافی، مترجم: سید جواد مصطفوی، ج 2، تهران، اسلامیه.
- لیثیآذر، مسعود، (1397)، «رابطه قانون و عدالت در فلسفه فارابی»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع)».
- مبلغی، عبدالمجید؛ محمدیکیا، طیبه، (بیتا)، «کرامت انسان در فلسفه فارابی»، خردنامه همشهری، شماره 87.
- محسنیتبریزی، علیرضا؛ سلیمی، علی، (1391)، «تحلیل محتوای کیفی قیاسی و بهرهگیری از آموزههای اسلامی در علوم اجتماعی»، روششناسی علوم انسانی، شماره 72.
- محمدیان، بتول، (۱۳۸۹)، «بررسی تحلیلیِ تربیت اجتماعی از دیدگاه افلاطون و فارابی»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران.
- محمودی، نورالدین، (1391)، «جایگاه تعلیم و تربیت در آرمانشهر فارابی»، رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره 55.
- مختاری، مرتضی، (1394)، «بررسی تطبیقی اندیشههای تربیتی فارابی و روسو با تأکید بر تربیت اجتماعی»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی.
- مرزوقی، رحمتالله؛ انارینژاد، عباس، (1386)، «تربیت اجتماعی از منظر نهجالبلاغه»، تربیتاسلامی، شماره 4.
- مطهری، مرتضی، (1392)، جامعه و تاریخ، تهران، صدرا.
- _____________، (1373)، امامت و رهبری، تهران، صدرا.
- مقدم، قاسم؛ محمدی اِشیانی، محمدرضا، (1396)، «ابتنای مدینه فاضله فارابی بر اصالت «انسانمتصلبهوحی»، حکمت اسلامی، سال چهارم، شماره اول.
- مهاجرنیا، محسن، (1380)، اندیشه سیاسی فارابی، قم، بوستان کتاب.
- میرزامحمدی، محمدحسن، (1384)، فارابی و تعلیم و تربیت، تهران، یسطرون.
- _____________________، (1393)، فلسفه تربیتی فارابی، تهران، دانشگاه شاهد.
- _____________________، (1382)، «بررسی مقایسهای اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه افلاطون و فارابی»، روانشناسی و علوم تربیتی، شماره 2.
- نراقی، احمد، (1392)، معراج السعادة، چاپ هفتم، قم، علویون.
- نوبخت، ثریا، (1387)، «تبیین و نقد تربیت اجتماعی مبتنی بر نظریه مدینه فاضله افلاطون با تکیه بر آراء فارابی»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
- هدایتی شهیدانی، محمدصادق، (1398)، «بررسی تطبیقی مدینه فاضله فارابی و نظریه سیاسی جانلاک»، رساله دکتری، دانشگاه امام خمینی (ره).
- هوشمند، پارسا، (1397)، «مبانی، روشها و موانع تربیت اجتماعی در قرآنکریم»، رساله دکتری، دانشگاه اصول دین.
- هابز، توماس، (1380)، لوتایان، مترجم: حسین بشیریه، تهران، نشر نی.
- یوسفی، علیرضا، (1376)، «نظریات افلاطون و دیویی درباره تربیت اجتماعی و عقلانی»، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
)