نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانش آموخته دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم علیه اسلام،
چکیده
منشأ غیرمادی ادراک و وجود غیرمادی نفس مبنایی است که در برخی روایات و از جمله روایت اهلیلجه، بر آن تأکید شده است. این روایت با تأکید بر غیرمادی بودن ادراک و منشأ آن، حاوی استدلال‌هایی است که در گفت‌وگو میان دیدگاه مادی‌انگاری (طبیب هندی) و مجردانگاری (امام صادق ع)، ارائه شده است. با توجه به این روایت، ادراک حقیقتی غیرمادی دارد و منشأ ادراک یا همان نفس نیز مجرد است. از سویی در سه مکتب مشاء، اشراق و حکمت متعالیه با عنایت به ویژگی‌های غیرمادی ادراک و مدرِک، استدلال‌هایی به نفع تجرد نفس اقامه شده است و از سوی دیگر فیلسوفان ذهن با عنایت به ویژگی‌های کیفی ادراک تبیین‌هایی به نفع تجرد ادراک ارائه کرده‌اند. رویکرد غیرمادی به نفس نقطه تلاقی سه رویکرد دینی با عنایت به روایت اهلیلجه، فلسفه اسلامی و فلسفه ذهن است. نقطه مشترک هر سه رویکرد در استفاده از روش شهودی در ارائه استدلال‌های فلسفی بر مدعای تجرد ادراک و منشأ آن است. در این پژوهش، به پرسش چیستی ادراک و منشأ آن با توجه به روایت اهلیلجه و با عنایت به شواهدی از علمالنفس فلسفی پاسخ داده می‌شود.
تازه های تحقیق
نتیجه‌گیری
نکته اساسی در مباحث هستی‌شناسی نفس توجه به حیث غیرمادی نفس و بازگشت انواع تجربه‌های ادراکی به آن است. بدون در نظرگرفتن این مهم، بسیاری از ویژگی‌های ادراکی ناموجه باقی می‌ماند. دوگانه‌انگاری با عنایت به این مهم در تلاش برای توجیه پدیده‌های ادراکی، نفس را به مثابه پدیده‌ای غیر مادی می‌پذیرد و با استناد پدیده‌های ادراکی به آن توانسته است به تبیین بسیاری از ویژگی‌های ادراکی بپردازد که بدون عنایت به غیرمادی بودن نفس قابل توجیه نیست.
ادراک شهودی بهمنزله بن‌مایه و اساس استدلال‌های مرتبط با حوزه آگاهی و ادراک تلقی می‌گردد. قوت ادراک شهودی به‌حدی است که بسیاری از استدلال‌های فلسفی تنها با ابتناء بر آن می‌تواند منتج گزاره‌های فلسفی باشد. استفاده از تجربه‌های شهودی در استدلال‌های مختلفی که از سوی فیلسوفان متعدد اقامه شده است به‌خوبی نمایان است. در این میان شیخ اشراق یکی از فیلسوفانی است که به‌طور گسترده از شهود برای تبیین مسائل نفس بهره گرفته است. صدرا فیلسوف دیگری است که به‌گونه نظام‌مند، تجربه‌های شهودی را اساس استدلال‌های فلسفی قرار داده است.
امتیاز روایت اهلیلجه در استفاده امام (علیهالسلام) از داده‌های شهودیِ طبیب هندی و گرفتن اعتراف از او در صحت این داده‌ها و در نهایت اثبات تجرد بخشی از پدیده‌های ادراکی و منشأ ادراک است. این آموزه‌های شهودی برای هر شخص دیگری قابل تجربه و آزمون است و سبب اذعان به همان آموزه‌هایی می‌شود که مخاطب امام (علیهالسلام) بدان‌ها اذعان نمود. مضمون روایت اهلیلجه با عنایت به دیگر شواهدی که در آیات و روایات در خصوص منشأ متافیزیکی نفس و حالات نفسانی وجود دارد، تأیید می‌گردد. برخی از این شواهد در این نوشتار آمد. به‌نظر می‌رسد استفاده امام (علیهالسلام) از تجربه‌های شهودی برای اثبات غیرمادی بودن حقیقت نفس، استفاده‌ای حکیمانه و مستدلّ است که یافته‌های فیلسوفان نیز آن را تأیید می‌کند. به‌گونه‌ای که برخی فیلسوفان ذهن معاصر نیز با استفاده از همین شهود نقد‌های محکمی علیه ماتریالیسم اقامه کرده‌اند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Studying the Hadith of Ahliljah from the Perspective of Soul immateriality with an Emphasis on Philosophical Psychology
نویسنده [English]
- mahdi karimi
Phd graduate of Islamic Philosophy, Bagher-ol-Oloom University,
چکیده [English]
The immaterial origin of perception and the immaterial existence of the self is the basis emphasized in some hadiths, including the hadith of Ahliljah. Emphasizing the immateriality of perception and its origin, this hadith contains arguments presented in the dialogue between supporters of materialistic view (an Indian physician) and immateriality of perception and its origin (Imam Sadiq). According to this hadith, perception has an immaterial truth and the source of perception or the self is also immaterial. On the one hand, in the three schools of Masha, Ishraq, and Hikmate motaalieh, with regard to the immaterial characteristics of perception and percipient, arguments have been made in favor of immateriality of soul, and on the other hand, philosophers of the mind, with regard to the qualitative characteristics of perception, have provided explanations in favor of the separation of perception. The immaterial approach to the soul is the common point of the three religious approaches with regard to the hadith of Ahliljah, Islamic philosophy and philosophy of mind. The common point of all three approaches is the use of the intuitive method in presenting philosophical arguments for immateriality of perception and its origin. In this research, the entity of perception and its origin is discussed according to the hadith of Ahliljah and with regard to evidence from philosophical psychology (Elm-o-nafs).
کلیدواژه‌ها [English]
- Consciousness
- perception
- soul
- heart
- dualism
- the hadith of ahliljah
- ابنسینا، حسین بن عبدالله، (1404ق)، الشفا: طبیعیات، جلد دوم، کتاب النفس، تحقیق: سعید زاید و دیگران، قم، مکتبة آیة الله المرعشی.
- _______________________، (1383)، طبیعیات دانشنامه علائی، مقدمه، حواشی و تصحیح: محمد مشکات. همدان، دانشگاه بوعلی سینا.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، (1360)، اسرار الآیات، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران.
- _____________________، (1981م )، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیّة الاربعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- جهامی، جیرار، (1998م )، موسوعة مصطلحات الفلسفة عند العرب، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون.
- سرل، جان، (1382)، ذهن، مغز و علم، ترجمه: امیر دیوانی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- سهروردی، شهاب الدین، (1375 الف)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه: هانری کوربن و دیگران، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ____________________، (1375 ب)، حکمة الاشراق: ضمن جلد دوم مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه: هانری کوربن و دیگران. تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- الصدر، محمدباقر، (1401ق)، فلسفتنا، قم، دار الکتاب الاسلامی.
- عبودیت، عبدالرسول، (1392)، نظام حکمت صدرایی، تهران، انتشارات سمت.
- کریمی، مهدی؛ واعظی، احمد، (1400)، “بررسی انگاره شهود در حلّ مسئله آگاهی با تأکید بر نگرش اشراقی”، پژوهشنامه فلسفه، سال اول، شماره اول، صص169–88.
- کلینی، ابوجعفر، (1429ق)، الکافی، قم، دارالحدیث للطباعة والنشر.
- مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- Brentano, Franz Clemens, (1995), Psychology from an Empirical Standpoint, Editor: Oskar Kraus, English edition edited by Linda L. Mcalister with a new introduction by Peter Simons. Paperback ed. International library of philosophy, London, Routledge.
- Cottingham, John, (1993), A Descartes dictionary: The Blackwell philosopher dictionaries, Oxford, Blackwell.
- Descartes, (1971), Philosophical Writings: A Selection Translated and Edited by Elizabeth Anscombe and Peter Thomas Geach, Introduction: Alexander Koyre, United states, Prentice Hall.
- ___________, (2008), Meditations on First Philosophy, Oxford University Press.
- Hume, David, (1988), Enquiry Concerning Human Understanding, United states, Open Court Publishing Company.
- Hughes, Christopher, (2004), Kripke: Names, necessity, and identity, Oxford, Clarendon.
- Levine, Joseph, (1983), Materialism and qualia: the Explantory Gap, Pacific Philosophical Quarterly, 64, no. 4, pp. 354–61.
- Wilson, M, D, (1978), Descartes, London, Routledge.
- Wilson, Robert. A, (2003), Intentionality and Phenomenology, Pacific Philosophical Quarterly, 84, no.4, pp. 413–31.
)