نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

. استادیار پژوهشگاه امام صادق(ع)

چکیده

 
عقل یکی از منابع مهم معرفتی در کشف حقایق دینی است که کارکرد معرفتی آن در حوزه الهیات از دیرباز نزد دین پژوهان و متکلمان از اعتبار خاصی برخوردار بوده و هم اکنون نیز همچنان بر اعتبارآن تأکید می شود. اما دربین برخی از نحله های فکری-کلامی در نقش آفرینی و کارکرد معرفتی آن نکات قابل تأملی وجود دارند که می توانند شبهاتی ایجاد نمایند که باعث تردید در اعتبارکارکرد معرفتی ادراکات عقلی گردد. از این رو، این پرسش مطرح می گردد که اعتبارکارکرد معرفتی عقل در کشف حقایق دینی چیست؟ این مقاله برآن است تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و باروش توصیفی-تحلیلی به اعتبار کارکرد معرفتی عقل با تأکید بر اندیشه شیخ مفید (ره) بپردازد و یافته این مقاله این خواهد بود که ادراک عقلی در تولید معرفت، معناگری نقل و سنجش بین حق و باطل دارای اعتبارکارکردی است. اگرچه در مواردی همچون؛ ذات خدا، جزئیات دین و امور اخروی مانند عذاب اخروی و معاد جسمانی، محدودیتهایی دارد.
 



[1]. استادیار پژوهشگاه امام صادق(ع)                                                          akf474@yahoo.com

تازه های تحقیق

نتیجه ­گیری 

آنچه دراین مقاله به عنوان نتیجه گیری می توان ارائه نمود بدین شرح است:

1.دستیابی به معرفت دینی، با عقل و ادراکات عقلی میسر است. بنابر این،  همانطور که وحی و نقل معتبر حجیت بخش می باشند، عقل برهانی نیز  معتبر و حجت آفرین است. اما در برخی موارد اعتقادی مانند: وجود خدا، وحدانیت خداوند، نبوت عامه و مانند آن ارزش معرفتی ادراکات عقلی بر وحی مقدم است و وحی نقش ارشادی دارد.

2. ادراکات عقلی،- اعم از عقل نظری و عملی- در کنار وحی دارای اعتبار می باشند. با این وصف، انتظار اعتبارحداقلی(اشاعره و همفکران) یا حداکثری(معتزله و همفکران) از عقل ناصواب تلقی می شود.

3. ادراکات عقلی به صورت کلی حداقل در سه حوزه دارای اعتباراست: الف) اعتبار در تولید معرفت: که شامل وجود خدا(خدا وجود داد) که همان اصل الاصول است یعنی پایه و اساس بقیه اصول دین به آن برمی گردد، شناخت خدا، تشخیص توحید، عدل و دیگر صفات خداوند، نبوت عامه و دیگر مرتبطات در حوزه راهنماشناسی، اصل وجود فرجام شناسی و مانند آن، می شود. ب)اعتبار درمعناگری نقل مانند فهم درست حدیث. ج)اعتبار در سنجشگری و بازشناسی حق و باطل. اما ادراکات عقلی با صرف نظر از اعتبارکارکردهای اثباتی که دارند، ازمحدودیتهایی همچون؛ عدم ادراک ذات خداوند، عدم ادراک جزئیات دین، عدم ادراک جزئیات امور اخروی مانند عذاب قبر و همچنین عدم ادراک معاد جسمانی و مانندآن نیز برخوردار می باشند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Validating the Epistemological Function of Intellec by Emphasis on the Viewpoint of Sheikh al-Mufid

نویسنده [English]

  • Assadollah Kordfirouzjaei

Assistant Professor of Philosophy and Theology Group, Imam Sadiq Research Institute for Islamic Sciences.

چکیده [English]

 
Intellect is one of the important epistemological sources in discovering religious realities and its epistemological function in the field of theology has long had significance validity among theologians and those who study religion and its validity is emphasized nowadays as well. However, among some intellectual-theological groups, there are some significant points regarding its epistemological role and function than can create doubts which can lead to doubts in the validity of the epistemological functions of the intellect. Therefore, the following question is raised: What is the validity of the epistemological function of the intellect in discovering religious realities? The present article seeks to deal with the validity of the epistemological function of the intellect by emphasizing the viewpoint of Sheikh al-Mufid (RA) by using library sources and descriptive-analytical method and the fact that intellectual understandings enjoy functional validity in producing wisdom, meaning-orientedness of narration and evaluating the right and the wrong are the findings of this article. Although it has some limitations in some cases like the nature of God, details of religion and affairs related to the Hereafter like chastisement in the Hereafter and physical resurrection.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intellect
  • Intellectual Understandings
  • Wisdom
  • Producing Wisdom
  • Function of Intellect
  • Knowledge of Religion
 
قرآن کریم
1- ابراهیمی دینانی،غلامحسین(1376)، ماجرای فکرفلسفی در جهان اسلام، تهران، طرح نو.
 2- ابن سینا،حسین بن عبدالله(بی تا)، الشفاء(الطبیعیات)، قم، مکتبه آیت الله مرعشی.
3- ابن شعبه حرانی، حسن بن علی(1404ق)، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین.
 4- ابن فارس، احمدبن فارس(1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
5- استرآبادی، محمدامین(1424ق)، الفوائدالمدنیه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
6- اشعری، ابوالحسن(الف)(بی تا)، الابانه عن اصول الدیانه، دمشق، دارالبیان.
7- ـــــــــــــــــــــ، (ب)(بی تا)،  مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق: هلموت ریتر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
8-ــــــــــــــــــــــــ، (1409ق)، رساله الی اهل الثغر، مدینه منوره، مکتبه العلوم و الحکم.
9- ایجی، قاضی عضدالدین(بی تا)، المواقف، بی جا، الشریف الرضی.
10 -آمدی، سیف الدین(1423ق)، ابکارالافکار فی اصول الدین، قاهره، دارالکتب.
 11- باربور، ایان(1378)، علم و دین، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی، تهران، مرکزنشردانشگاهی.
12-بغدادی، عبدالقاهر(1977م)، الفرق بین الفرق و بیان فرقه الناجیه، بیروت، دارالافاق الجدیده.
13- بهمنیاربن المرزبان(بی تا)، التحصیل، تهران، دانشگاه تهران.
14- تفتازانی، سعدالدین(1409ق)، شرح المقاصد، قم، الشریف المرتضی.
15- التهانوی، محمدعلی(1996م)، کشاف اصطلاحات العلوم والفنون، بیروت، مکتبه لبنان ناشرون.
16- جرجانی، میر سید شریف(1415ق)، شرح المواقف ایجی، قم، شریف رضی.
 17- جوادی آملی، عبدالله(1386)، انتظاربشرازدین، قم، اسراء.
 18- ـــــــــــــــــــــــــــ، (1389)، تسنیم، قم، اسراء.
19- حلی، حسن بن یوسف مطهر(1382)، کشف المراد، تحقیق: جعفرسبحانی، قم، مؤسسه امام صادق(ع).
20 - رشاد، علی اکبر(1385)، فقه و حقوق اسلامی«گستره کارکرد و کاربرد عقل در تحقق و تفهم دین»، سال دوم، بهار 1385، ص11-37
 21-  ژلسون، اتین(1378)، عقل و وحی در قرون وسطی، ترجمه: شهرام پازوکی، بی جا، بی ینا.
22- سبحانی، جعفر(1381)، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسه امام صادق(ع).
 23- ـــــــــــــــــــ، (1386)، العقیده الاسلامیه، قم، مؤسسه امام صادق(ع).
24- سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم و حسین صدیقی(1393)، کلام اسلامی، «روش شناسی کلامی شیخ مفید»، دوره 23، شماره 91، صفحه 129-151.
25- السیوری، مقدادبن عبدالله(1365)، الباب الحادی عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی.
26- شریف الرضی، محمدبن حسین(1414ق)، نهج البلاغه تحقیق: صبحی صالح، قم، هجرت.
27- الشهرزوری، شمس الدین(بی تا)، رسائل الشجره الالهیه فی علوم الحقائق الربانیه، تهران، مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
28- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم(1367)، ملل و نحل، قم، منشورات رضی.
29- صدوق، محمدبن علی بن بابویه(1414ق)، الاعتقادات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
 30- طباطبایی، سیدمحمدحسین(1390ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
31- طوسی، محمدبن حسن(1406ق)، الاقتصادفیمایتعلق بالاعتقاد، بیروت، دارالاضواء
 32- غزالی،  ابوحامد(2002م)، الاقتصاد فی الاعتقاد، بی­جا، بی نا.
33- فارابی، ابونصر(1405ق)، فصول منتزعه، تهران، الزهرا.
34- فراهیدی، خلیل بن احمد(1409ق)، العین، قم، هجرت.
35- لاهیجی، عبدالرزاق(1383)، گوهر مراد، تهران، نشرسایه.
36-قاضی عبدالجبار، ابوالحسن(1393ق)، فضل الاعتزال و طبقات المعتزلة، تحقیق: فؤاد السید، تونس، الدار التونسیه للنشر.
 37-قرشی، سیدعلی اکبر(1371)، قاموس قرآن، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
38- القرطبی، احمد بن محمد(1364)، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو.
39-کراجکی، محمدبن علی(بی تا)، کنزالفوائد، قم، دارالذخائر.
40- کلینى، محمد بن یعقوب(1407ق)‏، اصول کافی، تهران‏، اسلامیه.
41- مجلسی، محمدباقر(1403ق)، بحارالانوار، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
42- محمدی ری شهری، محمد (1386)، دانشنامه عقاید اسلامی، قم، دارالحدیث.
43- مظفر، محمدرضا(1379)، المنطق، قم، دارالعلم.
 44-مفید، محمدبن نعمان((ب)(1413ق)، اوائل المقالات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
 45- ـــــــــــــــــــــــــ، (الف)(1413ق)، المسائل السرویه، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
 46- ـــــــــــــــــــــــــ، (بی تا)، النکت الاعتقادیه، قم، دارالمفید.
47- ـــــــــــــــــــــــــ، (ج)(1413ق)، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید.
48- ـــــــــــــــــــــــــ، (د)(1413ق)، تصحیح الاعتقادات الامامیه، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
49- ـــــــــــــــــــــــــ، (و)(1413ق)، مختصرالتذکره باصول الفقه، قم،  المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
50 - ـــــــــــــــــــــــــ، (ه)(1413ق)، النکت فی مقدمات الاصول من علم الکلام، قم، کنگره شیخ مفید.
51- ـــــــــــــــــــــــــ، (ز)(1413ق)، المسائل السرویه، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
52- ـــــــــــــــــــــــــ، (بی تا)، المسائل الصاغانیه(چاپ شده به همراه«الفصول العشره فی الغیبه»، قم، مؤسسه دارالکتاب للطباعه والنشر.
53- ـــــــــــــــــــــــــ، (1962ق)، الفصول المختاره من العیون والمحاسن، نجف، الحیدریه.
54- ـــــــــــــــــــــــــ، (1414ق)، رسائل فی الغیبه، بیروت، دارالمفید.
 55- ملاصدرا،محمد بن ابراهیم شیرازی(الف)(بی تا)، الحکمه المتعالیه، بیروت، داراحیاءالتراث.
56- ـــــــــــــــــــــــــ، (ب)(بی تا)،المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
57- ـــــــــــــــــــــــــ، (1383)، شرح اصول الکافی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
58- موسوی روضاتی، احمد (1432ق)، اجماعات فقهاء الامامیه، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
59- مهدوی راد، محمدعلی و محمدعلی تجری،(1387)، پژوهشهای فلسفی و کلامی، «نقش عقل در نقد و فهم حدیث»، دوره 10، شماره 34، صفحه 165-186.