نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

2 استادیار گروه فلسفه دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

این پژوهش به بررسی آراء دو اندیشمند مسلمان، آیت الله جوادی آملی و علامه مجلسی در خصوص «بهشت حضرت آدم×» پرداخته است. پژوهش از نوع استنادی و روش آن تحلیل و تبیین محتوا از نوع مقایسه‏ای است. طی بررسی‏های به عمل آمده از آثار علامه مجلسی، دو گونه اظهار نظر در این خصوص نمایان است. ابتدا با استناد به ظاهر ادله نقلی، بهشت حضرت آدم× را باغی از باغ های دنیا در زمین و کاملا مادی می‏داند، وی هر گونه تفسیری غیر از این را، تاویل در آیات و روایات دانسته است .در بیانی دیگر وی با نقل اقوال مختلف متکلمان و مفسران و با توجه به تنوع روایات در این خصوص، اظهار نظر در خصوص بهشت اولیه را غیرممکن می‏داند. از دیگرسو، آیت الله جوادی آملی معتقد است بهشت آدم می تواند ناظر به جنت برزخی مثالی باشد که میان طبیعت و تجرد تام عقلی قرار دارد ؛ این مرتبه که مرتبه‏ای از مراتب نفس است برای تمام انسان‏ها قبل از ورود به دنیا با سیر از وحدت به کثرت قابل تصور است. لذا از منظر آیت الله جوادی بهشت برزخی، تفصیل مقامات معنوی حضرت آدم بوده و در واقع ایشان ملکوت خود را دیده است. نکته مهم در این بحث نه مکان مادی بلکه مکانت بهشت است که آن چیزی جز تفسیر مقام انسانیت نیست؛ طبق این تفسیر بسیاری از ابهامات موجود در این داستان مانند ورود شیطان به بهشت، هبوط به دنیا و ... بر طرف می‏گردد.

تازه های تحقیق

نتیجه‏ گیری

از بررسی متون، آیات و روایات و مقایسه دیدگاه‏های آیت‏الله جوادی و علامه مجلسی در خصوص مفهوم بهشت اولیه، نتایج ذیل به دست آمد: فهم و بهره‏مندی از آیات و روایات نزد پیروان حکمت متعالیه، مبتنی بر ظاهر و تلاش برای فهم باطن متون است که این مهم بر حسب مراتب خلوص قلبی نزد فرد منکشف خواهد شد. از دیگرسو بر مبنای یافته‏های پژوهش می‏توان گفت گفتمان حکمی و تعقلی در فهم صحیح وحی و متون نقلی نسبت به روش نقلی از ارجحیت برخوردار است چرا که توانسته متون و عبارات به ظاهر متعارض را جمع نموده و به نوعی به وحدت نظری برساند؛ حال آن که فقدان این مهم در آراء علامه مجلسی همان گونه که خود بیان می دارد، مشهود است.

مقایسه نظرات دو اندیشمند یادشده نشان داده است که بر مبنای دیدگاه آیت الله جوادی، بهشت برزخی و اخروی از نظر ذات و ماهیت مشترک هستند و لذا بر مبنای نظر ایشان، بهشت حضرت آدم× نه بهشت خلد است و نه باغی از باغ‏های دنیا، بلکه بهشت برزخی است که، هم از احکام بهشت آخرت و هم از احکام باغ دنیا پیروی می‏کند؛ در مرحله‏ای که روح تعلق به بدن دارد و به‏طور کامل تعلقش از بدن قطع نگردید حضور حضرت آدم× در بهشت، خلود را به دنبال ندارد. خلود، مربوط به مرحله‏ای است که تعلق نفس به بدن کاملاً قطع می‏گردد که این مرحله بعد از مرگ و فرارسیدن قیامت کبری است. دیگر اینکه سکونت در باغی از باغهای دنیا برای هیچ انسانی امتیاز نیست در حالیکه قرآن آن را برای خلیفه خود حضرت آدم× به عنوان امتیاز معرفی فرموده است از طرف دیگر هبوط نیز نمی‏تواند به معنای سقوط از بلندی باشد هم چنانکه بسیاری مفسرین هبوط را مادی تلقی کرده و از جنس سقوط از ارتفاع دنیایی تعبیر نمودند. لذا تبیین این موضوع با مبانی حکمت متعالیه راه‏گشا است.

از دیگرسو با عنایت به اصالت وجود در حکمت متعالیه و تشکیکی بودن آن، می‏توان استدلال نمود که خداوند بر مبنای خلق انسان و دمیدن روح در او و نزول او به نشئه طبیعت، ابتدا بهشت نزولی را تجلی نمود و در مرحله بعدی بعد از خلع روح از بدن، بهشت صعودی متجلی و انسان به همراه اعمالش وارد آن می‏شود؛ و لذا همان‏گونه که بیان شد تجلی خداوند برای یک شیء در دو مرحله بوده که این دو مرحله از نظر اوصاف و شرایط برابر نیستند. وضعیت نابرابر اوصاف و شرایط، منجر به کیفیت متفاوت ورود و خروج در بهشت خواهد بود که این امر با لحاظ کردن زمینه درک عرفا، حکما و مفسرین از آیات و روایات باعث بروز نظرات متعدد و تقسیم‏بندی‏های متعدد از بهشت شده است درنهایت می‏توان گفت ورود انسان به بهشت اولیه نیاز به شفافیت و لطافت روح دارد، از این رو هیچ استبعادی ندارد که حضرت آدم× با بدن مادی در مراتبی از مراتب عالم حضور پیداکرده و به خاطر لطافت و شفافیت روح خود شاهد ملکوت عالم بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of concept of Adam’s paradise from the perspective of Ayatullah Javadi Amoli and Allameh Majlesi

نویسندگان [English]

  • mohammad ali akbari 1
  • Nafiseh Fayyazbakhsh 2

1 PhD student of philosophy and Islamic theology, Islamic Azad University, Tehran center Branch. Mali4713@yahoo.com

2 Assistant professor of Islamic Azad University, Tehran center Branch. Mg.fayyazbakhsh@gmail.com

چکیده [English]

 This research studies the views of two Muslim scholars, Javadi Amoli and Majlesi concerning the "Paradise of Adam (AS)".This was of citation type and the method of research is based on analysis and so the explanation of the content is comparative. During the investigations carried out by Allameh Majlesi, he has made two commentaries in this regard. First, based on the apparent evidence, Adam's Paradise (AS) is considered a garden of gardens of the world on the earth that is completely material. He regards any interpretation other than this attention to the inner meaning in verses and narratives. In another statement, he quotes the commentary on the first paradise as impossible with the various quotations of theologians and commentators, and given the diversity of narratives in this regard. On the other hand, Javadi Amoli, according to the New Sadra School, believes that Adam’s paradise can be Paradise Barefoot. This is a degree of self-awareness for all human beings before entering the world with garlic from unity to plurality. From the perspective of Javadi Adam’s paradise, the explanation of the spiritual authorities of Adam, and in fact, he has seen his spiritual position. The important point in this discussion is not the material place, but the paradise itself, which is nothing but an interpretation of the humanity's position. According to this statement, many of the ambiguities in this story, such as the arrival of Satan in paradise, the fall into the world, and so on, will be resolved.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adam’s paradise
  • Javadi Amoli
  • Allameh Majlisi
  • first Paradise
  • Paradise Barefoot
 
1. قرآن کریم.
2. ابن جوزى ابوالفرج عبدالرحمن بن على، (1422 ق)، زاد المسیر فى علم التفسیر، دار الکتاب العربی - بیروت، چاپ اول.
3. ابن کثیر دمشقى اسماعیل بن عمرو، (419 ق)، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون - بیروت، چاپ اول.
4. ابن‏بابویه، محمد ابن علی، (1388)، توحید صدوق، نشر، قم، علویان.
5. ابن‏عربی، محمدبن‏علی، (1396)، الفتوحات المکیه فی معرفه اسرار المالکیه و الملکیه 14 جلد، مترجم، محمد خواجوی ناشر: مولی.
6. اصفهانی راغب، (1412)، مفردات الفاظ القرآن،ج 1،دار الشامیه،بیروت لبنان،چاپ اول.
7. آشتیانى سید جلال‏الدین، (1381 ه ش)، شرح بر زاد المسافر، 1 جلد، دفتر تبلیغات اسلامى - قم، چاپ: سوم.
8. ثعلبى نیشابورى ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، دار إحیاء التراث العربی - بیروت، چاپ اول.
9. جوادی آملی، عبدالله، (1381)، معاد در قرآن. قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول.
10. ـــــــــــــــــــ، ( 1386 الف)، سر چشمه اندیشه، جلد 3، مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم.
11. ـــــــــــــــــــ، ( 1386 ب)، رحیق مختوم، ‏جلد 1، مرکز نشر اسراء، چاپ هشتم.
12. ـــــــــــــــــــ، ( 1388 الف)، پیامبر رحمت، ‏ مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
13. ـــــــــــــــــــ، ( 1388 ب)، قرآن در قرآن، مرکز نشر اسراء، چاپ هشتم.
14. ـــــــــــــــــــ، ( 1388 ج)، شمس الوحی تبریزی، مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم.
15. ـــــــــــــــــــ، ( 1388د)، فلسفه صدرا جلد 1، ‏ مرکز نشر اسراء، چاپ سوم.
16. ـــــــــــــــــــ، ( ‏1388)، تسنیم، جلد 3، مرکز نشر اسراء، چاپ هشتم.
17. ـــــــــــــــــــ، (1392)، ‏ تسنیم جلد 28، مرکز نشر اسراء، چاپ اول.
18. ـــــــــــــــــــ، (1389الف)، تسنیم، ‏جلد 20، مرکز نشر اسراء، چاپ اول.
19. ـــــــــــــــــــ، (1389)، تسنیم، ‏جلد 5، مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم.
20. دشتی، محمد، (1389)، ترجمه نهج البلاغه، ناشر الهدی، قم، ایران، چاپ دهم.
21. شیخ مفید، (1413)، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، چاپ اول‏، تهران: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
22. صدر المتألهین، محمدبن ابراهیم، (1981م)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، 9 جلد، دار احیاء التراث - بیروت، چاپ: سوم.
23. ـــــــــــــــــــ، (1354ش)، المبدأ و المعاد. ج 1، به تصحیح سید جلال الدین آشتیانى، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران‏.
24. ـــــــــــــــــــ، (1366ش)، تفسیر القرآن الکریم. 7 جلد. تحقیق محمّد خواجوی. قم: انتشارات بیدار.
25. ـــــــــــــــــــ (1381ش)، المبدأ و المعاد. تصحیح و مقدمة محمّد ذبیحی و جعفر شانظری. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
26. طباطبایى، محمد حسین، (374 ش)، سید محمد باقر موسوى همدانى، ترجمه تفسیر المیزان - قم، چاپ: پنجم، 1.
27. طبرسى، فضل بن حسن، (1372ش)‏، ‏مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏. با مقدمه محمد جواد بلاغى‏، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم‏.
28. طوسى، محمد بن حسن، (بی تا)، التبیان فى تفسیر القرآن،، دار احیاء التراث العربى، بیروت.
29. قرشی، سید علی اکبر، (1371 ش)، قاموس، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم.
30. قرطبى محمد بن احمد، (1364)، الجامع لأحکام القرآن، انتشارات ناصر خسرو - تهران، چاپ اول.
31. قمى على بن ابراهیم، (1367ش)، تفسیر قمى، دار الکتاب، قم، چاپ چهارم.
32. قیصری، محمدداود، (1375)، شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلال‏الدین آشتیانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
33. کلینی، محمدبن یعقوب، (1361)، الکافی. ترجمه مصطفوی‏، 6 جلد، قم: انتشارات کتابفروشی علمیه اسلامی‏، چاپ اول.
34. مجلسی، محمدباقرف (1380)، حق الیقین، اصفهان: انتشارات کانون پژوهش.
35. ـــــــــــــــــــ، (1363)، مرآة العقول، ج 4، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول.
36. ـــــــــــــــــــ، (1404 ق)، بحار الأنوار،، بیروت، مؤسسة الوفاء.
37. مکارم شیرازى، (1379ش)، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل - قم، چاپ: اول.
38. مولانا شوقى، ( 1383)، دیوان امیر المومنین امام على بن ابى طالب× (مولانا شوقى)، 1 جلد، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى - تهران، چاپ: اول.
39. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، 1380ق، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج ‏1، المطبعة العلمیة، تهران، چاپ اول.