نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

احمد بهشتی[1]
این نوشتار نخست مروری دارد بر براهین خداشناسی که تحت سه عنوان جهان‌شناختی، انسان‌شناختی و وجودشناختی قابل جمعند و اگر برهان اخلاقی کانت را هم به حساب بیاوریم، تحت چهار عنوان گنجانیده می‌شوند.
سپس توضیح می‌دهد که در منابع اسلامی ضمن توجه تام به تعدد دلیل و مدلول که مقتضای عناوین فوق است، از آن‌ها عبور شده، و سخن از وحدت دلیل و مدلول به میان آمده است؛ چرا که خدایی که ظاهر بالذات است، نیازی به مظهر ندارد.
 


[1]. استاد دانشگاه تهران. تاریخ دریافت: 10/7/92؛ تاریخ پذیرش: 5/9/92.    Abeheshti5@yahoo.com          

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Unity and diversity of evidence and signification with review the arguments of theology

چکیده [English]

 
Ahmad Beheshti[1]
This writing, first, reviews the arguments of theology that are placed in the three topics: cosmology, anthropology, ontology. And will be placed in four topics, if we account Kant’s argument.
    Then, the writing explains that, in the Islamic sources, while full attention to the diversity of evidence and signification, they are passed and has mentioned unity of evidence and signification. Because the God that is self-apparent, doesn’t need to detector.
 



[1] - Islamic Azad university, Tehran, Iran .

کلیدواژه‌ها [English]

  • cosmology
  • Anthropology
  • ontology
  • Unity and diversity of evidence and significatio

نتیجه

با توجه به توضیحاتی که در این نوشتار داده شد، معلوم شد که راه های خداشناسی و براهین معرفت حق، بسیار است؛ هر چند که همه آن ها تحت سه عنوان جهان شناختی و انسان شناختی و هستی شناختی قابل جمعند و اگر برهان اخلاقی کانت را هم به حساب آوریم به چهار عنوان می رسند، و در منابع اصیل اسلامی به اکثر آن ها توجه شده، و می توان گفت: راه های خداشناسی به عدد نفوس، بلکه انفاس خلایق است، و در دعاها آمده است که: «خدایا... همه گذرگاه ها تنگ، و همه خواسته ها ممتنع، و همه رغبت ها دشوار، و همه راه ها منقطع است، مگر آن هایی که به تو منتهی می شود».[i] (مجلسی، 1385ش: ج86، ص317، ح67).

در همه براهینی که در کتب کلامی یا فلسفی یا اعتقادی مطرح شده، دال و مدلول و طریق و مقصود از هم جداست؛ ولی در لسان قرآن و سنت و دعاهای مأثور از مقامات عصمت به مطلب تازه ای برمی خوریم که از حوصله فیلسوف و متکلم و از قلمرو استدلالات کلامی و فلسفی خارج است.

آن ها خدا را به خودش شناخته، و او را شاهد بر وجود و یگانگی خود دانسته، و صباح را از مصباح بی نیاز دانسته و اعلام داشته اند که اوست که دعوت کننده بنده خالص به سوی خویشتن و دلالت کننده صدیقان به جانب خویش است. آن ها در پی رؤیت بودند، نه در پی شناختن و دانستن که این خود، نیز برای انسان کمالی است، ولی آن کمالی که فوق همه کمالات است، همان است که آن ظاهر بالذّاتی که ظاهرکننده همه آثار و مخلوقات است، دیده شود، و صد البته که نه به دیده سر، بلکه به دیده دل، آری.

                        دیدار خدا بود میسّر           با دیده دل نه دیده سر

امام علی× فرمود: «خدای نادیده را نپرستیده ام».[ii] (مجلسی، بی تا: ج4، ص27، ح2).

 



[i]. اللّهمّ قد أکدی الطّلب و أعیت الحیل إلّا عندک وضاقت المذاهب و امتنعت المطالب و عسرت الرغائب و انقطعت الطّرق إلّا إلیک.

[ii]. لم أکن بالذی أعبد ربا لم أره.

 

  1. ـ قرآن

    1. نهج البلاغه
    2. ابن سینا. (1404ق). الشفاء، الالهیات. قم: مکتبة آیة الله مرعشی نجفی
    3. آشتیانی، میرزامهدی. (1352). تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری. مونترال کانادا: دانشگاه مک گیل
    4. بهشتی، احمد. (1390). هستی و علل آن. چاپ سوم. قم: بوستان کتاب
    5. -----------. (1386). وجوب وجود و جامعیت آن در اندیشه فلسفی خواجه نصیر. فرهنگ. شماره61و62. صفحه232تا235
    6. -----------. (1384). وحیانیت و عقلانیت عرفان از دیدگاه امام خمینی. چاپ اول. قم: بوستان کتاب
    7. پول فولکیه. (1347ش). فلسفه عمومی یا ما بعد الطبیعه. ترجمه یحیی مهدوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، به شماره 1173
    8. تقیان، حبیب الله. (1385ش). ادعیه و آداب حرمین. چاپ چهارم. انتشارات حسنین.
    9. شیرازی، سید محمد. (1386ق). شرح منظومة السبزواری. بیروت: موسّسة الوفاء
    10. صدرالمتالهین. (1386ق). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. ج6. قم: مکتبة مصطفویه
    11. -------. (1346). الشواهد الربوبیة. تصحیح سیدجلال آشتیانی. چاپ اول. مشهد: دانشگاه مشهد
    12. قمی، جاج شیخ عباس. (1366ش). مفاتیح الجنان. تعریب السید محمد رضا النوری النجفی. چاپ اول. قم: انتشارات استقلال
    13. کلینی، محمدبن یعقوب. (1388ق). الکافی. ج1. تصحیح علی اکبر غفاری. چاپ سوم. تهران: دارالکتب الاسلامیه
    14.  طباطبائی، سید محمد حسین. (1350ش). اصول فلسفه و روش رئالیسم. مقاله چهاردهم. قم: مؤسسه مطبوعاتی دارالعلم
    15. ------------. (1386ق). تعلیقه اسفار. ج 6
    16. --------------. (1389ق). المیزان فی تفسیر القرآن. ج3. تهران: دارالکتب الاسلامیه
    17. --------------. (1388ق). المیزان فی تفسیر القرآن. ج17. تهران: دارالکتب الاسلامیه
    18. ---------------. (1386ش). نهایة الحکمه. باشراف الشیخ عبدالله نورانی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی
    19. مجلسی، محمدباقر. (بی تا). بحارالانوار. ج4. تهران: دارالکتب الإسلامیة
    20. ---------------. (1385ش). بحارالانوار. ج86. چاپ چهارم. المکتبة الإسلامیة
    21. مطهری، مرتضی. (1375ش). مجموعه آثار. ج6. تهران: انتشارات صدرا
    22. مشهدی، میرزا محمد. (1413ق). کنزالدقائق. ج9. قم:  مؤسسة النشر الاسلامی
    23. ولفسن، هری اوسترین. (1386ش). فلسفه علم کلام. ترجمه احمد آرام. انتشارات الهدی