نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه معارف دانشگاه قم
چکیده
در این مقاله با تکیه بر سنت روایی اسلام به بررسی امکان، چگونگی و ویژگیهای رشد عقلی انسان در روزگار ظهور میپردازیم. این مبحث از آن رو اهمیت دارد که گاهی مشاهده میکنیم با توجه به اوصاف نیکوی جامعه مهدوی و زیباییها و دلرباییهای آن، مسئلة رشد و کمال عقلی در حاشیه قرار میگیرد یا با نادیده انگاشتن این مسئله، امور جملگی به دست اعجاز سپرده میشود. در این نوشتار میکوشیم با روش تحلیلی توصیفی جایگاه و منزلت رشد عقلی و فکری آدمی در منظومة مهدوی را مشخص کنیم و ضمن حفظ مقام اعجاز، چند عنصر تعیینکننده را مورد تأکید قرار دهیم: عنصر اختیار و اراده آزاد آدمی، عنصر سنن تغییر ناپذیر نظام هستی و سرانجام عنصر تکالیف و مسئولیتهای انسان. در نهایت با امید به آیندهای روشن و با هدف عمقبخشی به معارف مهدوی نتیجه میگیریم رشد و کمال عقلی و فکری انسان امری اکتسابی - موهبتی است و بر پایه آن به دو شاخص عمده بازگشت به قرآن و بازگشت به فطرت اشاره میکنیم. این دو شاخص چراغ راه آدمی در مسیر رشد عقلانی او به شمار میآیند.
[1]. دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه قم ma_akhaviyan@yahoo.com
تازه های تحقیق
نتیجه گیری
بر اساس روایات، عصر ظهور دارای مختصات و ویژگیهای منحصر به فردی است از آن جمله رشد عقلی و توانایی بشر است. در خصوص علت توانمندی و دانایی بشر در عصر ظهور، آرا و استدلالهای متعددی طرح و بررسی شد. در فرهنگ دینی ما دنیا میتواند مدرسه رشد باشد و خداوند متعال با توجه به ظرفیت انسانها در هر عصری وسایل رشد را ـ چه از درون و چه از بیرون ـ برای آنها مهیّا کرده است. نمونة بارز درونی آن عقل است و نمونه بارز بیرونی آن انبیا و اولیا هستند. روند رشد انسانها همان گونه که در قرآن و فرهنگ جامع روایی ما آمده است، به مدینة فاضلهای به نام جامعه مهدوی منتهی خواهد شد. انسان از طریق پیمودن مدار این جامعه با منظومه هستی هماهنگ میشود. یکی از خصوصیات مهم آن جامعه رشد عقلی آن است. در این باره روایتی وجود دارد که نشان میدهد که چگونگی رشد عقلانی با اعجاز اتفاق خواهد افتاد؛ اما به دو دلیل نمیتوانیم همه امور بهخصوص رشد عقلی را موکل به اعجاز صرف بدانیم:
1. چنین امری با ساختار عالم هستی و نظام تربیتی آن سازگار نیست.
2. این مسأله با جایگاه اعجاز و عناصر زیرمجموعة آن (عنصر اختیار انسان، عنصر سنن تغییرناپذیر نظام هستی و عنصر تکلیف و مسئولیت انسان) هماهنگی ندارد.
از طرف دیگر، روایاتی درباره وقوع امور خارقالعاده پس از ظهور امام زمان(عج) در دست است. این روایات نشان میدهد شرایط و مناسبات آن دوره، ویژگیهای خاصی دارد که ما از آنها بیاطلاعیم و آن ویژگیها نیز از سنن الهی هستند؛ لذا نمیتوانیم چگونگی رشد عقلانی را صرفاً در دایرة سیر طبیعی بنگریم؛ پس با توجه به آنچه در این مقاله بیان کردیم، چگونگی رشد عقلانی را موهبتی ـ اکتسابی میدانیم
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Age of the Advent and intellectual growth of humanbeing
نویسنده [English]
- MohammadAli Akhaviyan
Associate Professor of Islamic thought department in Qom University.
چکیده [English]
In this article, based on the Islamic narrative tradition, we examine the possibility, the ways, and characteristics of rational and intellectual growth of human being at the time of advent. This topic is important because we sometimes observe that, given the good qualities of the Mahdism community and its beauty and charm, the issue of rational perfection and development is marginalized, or, by ignoring this issue, all things are handed over to miracles. In this article, we, by descriptive analytical method, try to determine the status and dignity of human intellectual and rational development in the Mahdavi system. And while maintaining the miracle status, we emphasize some of the decisive elements: The element of free will, the element of the unchangeable traditions of the system of being and eventually the element of the duties and responsibilities of man.Finally,hoping for a better and brighter future, and with the aim of deepening Mahdavi learnings and instructions, we come to the conclusion that the intellectual and rational growth of human being is an acquired and blessed thing, and based on this, we refer to two major indicators of returning to the Quran and returning to innate disposition. These two indicators are the light of human beings on the path to rational growth and perfection.
کلیدواژه‌ها [English]
- intellectual growth
- Age of Advent
- Mahdism
- Free Will
قرآن کریم
نهج البلاغه
1. آمدی، عبدالواحد، (1335)، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه: محمدعلی انصاری، تهران، چاپ افست.
2. ابنبابویه، محمد بن علی، (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمه، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
3. الهینژاد، حسین، (1386)، مهدویت و عقلگرایی، فصلنامة علمی ـ تخصصی انتظار موعود، ش21.
4. امامی کاشانی، محمد (1386)، خط امان: پژوهشی در موعود ادیان، مشهد: آستان قدس رضوی.
5. امینی، ابراهیم، (1380)، گفتمان مهدویت، قم: مؤسسه فرهنگی انتظار نور، چاپ اول.
6. جوادی آملی، عبدالله (1388)، امام مهدی موجود موعود×، قم: نشر اسراء، چاپ چهارم.
7. ـــــــــــــــــــ، (1387)، تفسیر تسنیم، قم، نشر اسراء، چاپ اول.
8. ـــــــــــــــــــ، (1384)، فطرت در قرآن، قم، نشر اسراء، چاپ سوم.
9. ـــــــــــــــــــ، (1383)، مهدویت و عدل الهی، فصلنامه علمی- تخصصی انتظار موعود، ش13.
10. ـــــــــــــــــــ، (1387)، ولایت فقیه: ولایت، فقاهت و عدالت، قم، نشر اسراء، چاپ هشتم.
11. حائریپور، محمدمهدیو دیگران، (1388)، نگین آفرینش، قم، مرکز تخصصی مهدویت، چاپ بیست و یکم.
12. حسینی، سیدابوالفضل، (1390)، تکامل عقول در جامعه مهدوی، پایاننامه.
13. حکیمی، محمدرضا، (1382)، خورشید مغرب، قم، نشر دلیل ما، چاپ بیست و چهارم.
14. خامسان، احمد، (1374)، بررسی مقایسهای ادراک در زمینه سلامت روانی، پایاننامه کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، دانشگاه تهران، چاپنشده.
15. دیلمی، محمدحسن،(1384)، ارشاد القلوب، قم، نشر کمال الملک.
16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1392ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: ندیم مرعشلی، بیروت، مطبعة التقدم العرب.
17. راوندی، سعید بن هبةالله، (1409ق)، الخرائج و الجرائح، قم، تحقیق مؤسسه امام مهدی×.
18. سبحانی، جعفر، (1386)، پرسشها و پاسخها، قم، مؤسسه امام صادق×، چاپ سوم.
19. سعادتپرور، علی (1387)، الشموس المضینه فی الغیبة والظهور والرجعه: ظهور نور، ترجمه: جواد وزیریفرد، تهران، نشر احیاء کتاب، چاپ پنجم.
20. شریعتمداری، علی، (1366)، تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم.
21. صدر، محمد (1382)، تاریخ غیبت کبری، ترجمه: حسن افتخارزاده، تهران، نیک معارف، چاپ دوم.
22. ـــــــــــــــــــ، (1389)، تاریخ مابعدالظهور: تاریخ پس از ظهور، ترجمه: حسن سجادیپور، تهران، نشر موعود عصر، چاپ سوم.
23. طالقانی، محمود، (1344)، آینده بشریت از نظر مکتب ما، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول.
24. طباطبایی، محمدحسین، (1363)، تفسیر المیزان، ترجمه: محمدباقر موسوی همدانی، تهران، نشر رجاء.
25. طبسی، نجمالدین، (1390)، تا ظهور، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعود، چاپ سوم.
26. عاملی کفعمی، ابراهیم (1425ق) «الف»، البلد الامین والدرع الحصین، تعلیق: علاءالدین اعلمی، بیروت: [بینا]، چاپ دوم.
27. ـــــــــــــــــــ، (1425ق) «ب»، المصباح، تصحیح: حسین اعلمی، بیروت، چاپ دوم.
28. عروسی الحویزی، علی بن جمعه، (1383)، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، قم، المطبعة العلمیة، چاپ دوم.
29. فلسفی، محمدتقی، (1378)، جوان از نظر عقل و احساسات، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
30. فیضالاسلام، علینقی، (1377)، ترجمه و شرح نهجالبلاغه، تهران، انتشارات فقیه، چاپ سوم.
31. قزوینی، محمدکاظم، (1378)، امام مهدی از ولادت تا ظهور، ترجمه و تحقیق: علی کرمی و محمد حسینی، قم، نشر الهادی، چاپ سوم.
32. قمی، عباس، (1359ق)، سفینة البحار، قم، دارالاسوة.
33. کلینی رازی، محمدبن یعقوب، (1370)، اصول کافی، ترجمه: محمدباقر کمرهای، قم، نشر اسوه، چاپ اول.
34. مجلسی، محمدباقر، (1404ق) «الف»، بحار الانوار الجامعه لدرر أخبار الائمة الاطهار، بیروت، الوفاء، چاپ دوم.
35. ـــــــــــــــــــ، (1404ق) «ب»، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
36. مصباح، محمدتقی، (1379)، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران: نشر بینالملل، چاپ دوم.
37. مصطفوی، حسن، (1385)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، نشر علامه مصطفوی، چاپ اول.
38. مطهری، مرتضی، (1354)، امدادهای غیبی در زندگی بشر به ضمیمه چهار مقاله دیگر، قم، صدرا.
39. ــــــــــــــــ، (1362)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، انتشارات الزهراء، چاپ نهم.
40. معرفت، محمدهادی، (1383)، عدالت مهدوی در قرآن، فصلنامه علمی ـ تخصصی انتظار موعود، ش13.
41. معینالاسلام، مریم،(1384)، عقلانیت در دکترین مهدویت، فصلنامه انتظار موعود، ش17.
42. مکارم شیرازی، ناصر،(1368)، پیام قرآن، قم، نشر مدرسه امیرالمؤمنین×، چاپ دوم.
43. ـــــــــــــــــــ، (1381)، تفسیر نمونه، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و دوم.
44. ـــــــــــــــــــ، (1384)، حکومت جهانی مهدی×، قم، نسل جوان، چاپ سوم.
45. ملاصدرا (1370)، شرح اصول الکافی، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
46. ملایی، حسن، (1390)، رویکرد کلامی فصلالخطاب نزاعهای تئوریک در مسائل زمینهسازی
47. موسوی خمینی، روحالله، (1385)، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی&، چاپ چهارم.
48. میرباقری، محمدمهدی، (1383)، امامشناسی، قم، مؤسسه فجر ولایت.
49. نعمانی، محمد بن ابراهیم، (1363)، غیبت نعمانی، تهران، مکتبة الاسلامیة.
50. نوری طبرسی، حسین، (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت، چاپ اول.
)