نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فتح الله نجارزادگان ¹
• سید اسحاق حسینی کوهساری ²
• نجمه کیوان نژاد نجف آبادی ³

¹ گروه علوم قرآن و حدیث پردیس قم دانشگاه تهران

² گروه علوم قرآن پردیس فارابی دانشگاه تهران

³ گروه علوم قرآن، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم ایران

چکیده

قرآن کریم از رخداد قیامت با نام‏ها و اوصاف گوناگون یاد می‏کند. این تنوّع حکیمانه، همسو با هدف قرآن و در راستای هدایت و تربیت آدمی است. یکی از ابعاد وجودی انسان، عقل یا نیروی ادراکی نظری و عملی او است. این مقاله درپی پاسخ به این پرسش است که نام‏ها و اوصاف قیامت در تربیت عقل انسان چه نقشی ایفا می‏کند. در پایان چنین به دست آمد که این نام‏ها و اوصاف در تربیت عقل نظری موجب می‏شود تا انسان به صورت کاملا عقلانی راه ایمان را برگزیند و خدا را مالک حقیقی همه‏ی هستی بداند و قیامت را به عنوان یک واقعیت حتمی درک کند و ناپایداری دنیا را درک نماید. همچنین در تربیت عقل عملی موجب می‏شود تا عقل عملی انسان -که کلیت خوبی و بدی اعمال را درک می‏کند- عدالت و تفضل الهی را درک نماید. در مجموع نام‏ها و اوصاف قیامت در تثبیت، تصحیح، تعلیم و تذکار بُعد عقلی ایفای نقش می‏کنند.

تازه های تحقیق

نتیجه‏ گیری

نام‏ها و اوصاف قرآنی قیامت در تربیت عقل نظری چندین نقش ایفا می‏کند انسان به یاری عقل نظری، ناپایداری دنیا و امکان و ضرورت وجود سرای دیگر را درمی‏یابد و نام‏ها و اوصاف قرآنی قیامت این دریافت عقلانی را با بیان حقانیت قیامت و دگرگونی‏های آستانه‏ی قیامت تأیید و تثبیت می‏نماید.گرچه عقل نظری انسان، توحید عبادی را درک می‏کند؛ ولی ممکن است در اثر محیط و جو فکری حاکم بر آن، عقل در پرده غفلت واقع شود انسان متمایل به کفر شود. در این صورت نام‏ها و اوصاف قرآنی قیامت نقش غفلت‏زدایی دارد؛ چرا که قیامت، عرصه‏ی ظهور همه‏ی حقایق است و انسان به واقع می‏بیند که کفر و شرک پوچ بودند و هیچ گونه ارزش و اعتباری ندارند. توجه و انس به این آیات غفلت را برطرف می‏کند.همچنین عقل نظری انسان، حقانیت قیامت را درک می‏کند؛ ولی ممکن است، عقل انسان در اثر میل به آزادی بی حد و مرز و بدون بازخواست، نسبت به آن غفلت ورزد. در این صورت آیات نام‏ها و اوصاف قیامت بر حتمی بودن وقوع آن تأکید می‏کند و به این ترتیب، غفلت را از بین می‏برد. به علاوه عقل نظری گرچه درک می‏کند که غیر از خدا کس دیگری مالکیت ندارد؛ امّا انسان به دلیل انس دائمی با اسباب گوناگون دچار غفلت می‏شود و آنها را نیز به طور مستقل موثر می‏شمرد. در این حالت نام‏ها و اوصاف قرآنی قیامت با بیان دگرگونی‏ها و سلب مالکیت انسان حتی نسبت به اعضای خود غفلت‏زدایی می‏کند. عقل نظری انسان به طور کلّی اقتضای درک جزئیات امور و از جمله جزئیات تغییرات اصل ناپایداری دنیا را ندارد. نام‏ها و اوصاف قرآنی قیامت، این جزئیات را بیان می‏کند. عقل نظری آدمی، اصل امکان و ضرورت وجود سرای دیگر در ورای دنیا را درک می‏کند؛ ولی درک جزئیات آن خارج از قلمرو عقل است. نام‏ها و اوصاف قرآنی قیامت، این جزئیات را از جمله شهادت اعضای بدن را آموزش می‏دهد.

علاوه بر عقل نظری، نام‏ها و اوصاف قرآنی قیامت در تربیت عقل عملی نیز تأثیرگذار است. عقل عملی، زشتی ستم را درک می‏کند. همچنین درک می‏کند که جزا باید به اندازه‏ی عمل باشد. عقل عملی درک می‏کند که بدی، جزا دارد و نیکی پاداش دارد؛ ولی گاه عقل دچار غفلت شده و انسان فراموش می‏کند که ظلم موجب پشیمانی است و مجازات شدن به جای دیگری، عین ظلم است و به این ترتیب به ستم می‏پردازد. نام‏ها و اوصاف قرآنی قیامت این غفلت را بر طرف کرده و بیان می‏کند که پشیمانی ستم‏کار به حالش سودی ندارد و خود ستم عیناً به ستمکار به عنوان عذاب برگردانده می‏شود.

کلیدواژه‌ها

• عقل
• تربیت
• اوصاف قیامت
• قرآن

عنوان مقاله [English]

The Role of the Qur’ānic Names and Attributes of the Resurrection Day in the Training of the Theoretical and Practical Intellect

نویسندگان [English]

• fatollah najarzadegan ¹
• seyed eshagh hosseini kuhsari ²
• najmeh keyvannejad ³

¹ pardis qom

² university of tehran

³ university of tehran

چکیده [English]

The Noble Qur’ān mentions the Resurrection Day with different names and attributes. This wise diversity is in line with the goals of the Qur’ān and is provided to guide and train the human. An existential dimension of the human is his theoretical and practical intellect and cognition. This article aimed at finding out the role of the Resurrection Day names and attributes in the training of the human intellect. To this end, a library research method was adopted in which the data was collected through electronic note taking. At the end, it was concluded that the use of these names and attributes in the training of the theoretical intellect causes the human to choose the divine path in a totally intellectual manner, consider God as the true owner of all existence, understand the Resurrection Day as a definite reality, and recognize the instability of the worldly life. Moreover, the use of these names and attributes in training the practical intellect helps the human's practical intellect – which understands the goodness and evilness of different acts in a general manner – to recognize the divine justice and God's favor. All in all, the names and attributes of the Resurrection Day have a role in stabilization, correction, education, and admonition of the intellectual dimension of the human.

کلیدواژه‌ها [English]

• Intellect
• Training
• Resurrection Day attributes
• the Qur’ān