نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران،
2 استاد مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی، گروه فلسفه و کلام اسلامی
3 .[3] استاد دانشگاه تربیت مدرس، گروه فلسفه و کلام اسلامی
چکیده
عقلانیت یکی از موضوعات معرفت شناسی است که درباره آن نظرات مختلف و گاه متضادی از سوی اندیشمندان ارائه شده است. علامه طباطبایی نیز با غور در معارف دینی رویکرد خاصی در مباحث عقلی برگزیده و با ادله ای محکم که برخاسته از باور راسخ ایشان بوده، رویکردهای مطرح دیگری را به چالش کشیده است. این مقال، ضمن ارائه تعریفی مبسوط از عقل و بیان اقسام آن، انواع رویکردهای عقلی را مطرح نموده و در ادامه به مختصات رویکرد عقلی مختار علامه طباطبایی می پردازد. در نظر ایشان رویکرد صحیح به کارگیری عقل برای دستیابی به شناخت صحیح امور، ارائه حجت ها و براهین کشف شده توسط عقل به فطرتی است که تجلی گاه حق است. ادراک توأم با سلامت فطرت و نیز ادراک عقلی برخاسته از تهذیب نفس، دو لازمه عقلانیت فطری این اندیشمند فرزانه محسوب می شوند.
کلید واژگان: علامه طباطبایی، عقل، عقلانیت، فطرت، عقلانیت فطری .
تازه های تحقیق
نتیجه گیری
از مباحث مطرح شده میتوان چنین نتیجه گرفت:
1. در نظر علامه طباطبایی عقل نیروی جداکننده حق از باطل است و از آنجایی که حق با حجت و دلیل قاطع ارائه میشود و باطل دلیلی با خود ندارد، وظیفه عقل کشف حجتها و دلایل و به تبع آن تشخیص حق است. البته ایشان نیروی مذکور را متعلق به عقل عرفی نمیداند و بر این باور است که نیروی عقل به تنهایی توان این تشخیص را نخواهد داشت، بلکه حرکت این نیرو در طریق فطرت سالم انسانی او را موفق به تمیز و جداسازی حق از باطل و خیر از شر خواهد نمود.
2. عقلانیت ابزاری، عقلانیت اخلاقی، عقلانیت انتقادی و عقلانیت ارتباطی، چهار رویکرد عقلی مطرح در دنیای غرب است که همگی عقل و فعالیتهای عقلی در انسان را به چند بعد خاص محدود نموده و از ابعاد دیگر آن غافل شدهاند. علامه طباطبایی بزرگترین ضعف این عقلانیتها را در مادیگرایی و عدم توجه به مشتهیات نفسانی به عنوان موانع بزرگ عقل دانسته و شناخت سعادت حقیقی انسان، توسط این رویکردهای عقلی را ناممکن میداند.
3. علامه طباطبایی عقلانیت صحیح را عقلانیت فطری دانسته که ادراک در آن با سلامت فطرت همراه بوده و غرایز و امیال نفسانی را بزرگترین مانع در این مسیر معرفی مینماید. لذا هرچه انسان در تهذیب و طهارت نفس کوشش نماید، فطرت او از سلامت بیشتری برخوردار بوده و در تشخیص حجتها و دلایل عقلی موفقتر خواهد بود.
4. این رویکرد علامه که در تقابل با دیدگاههایی است که صورت معیار به خود گرفتهاند، نشان از قوت نظر و استدلال برخاسته از نوعی باور استوار اوست؛ همین ویژگی سبب سنتشکنی و نوآوری و طرح مباحث جدید در تفسیر و فلسفه توسط این اندیشمند الهی شد.
5. عقلانیت فطری، فرصت شناخت حق، برای همه افراد انسانی، با استفاده از ظرفیت وجودی آنها را مهیا نموده است. در این رویکرد سلامت نفس و پیرایش فطرت، بیش از دانش و آگاهی تأثیرگذار است و تقویت این رویکرد عقلی در افراد یک جامعه، علاوه بر ایجاد جامعهای خردمند، زمینههای شکلگیری مدینه فاضله را مهیا مینماید؛ زیرا در چنین جامعهای در سایه تهذیب نفس و بازگشت به فطرت، حیات طیبه شکل خواهد گرفت.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Characteristics of innate rationality in the view of Allamah Tabatabaei
نویسندگان [English]
- mahdi jalalvand 1
- Eshaq Taheri 2
- Mohammad Saeedimehr 3
1 Ph.D. student of Islamic philosophy and theology, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran,
2 . [2] Professor of Higher Education Complex Shahid Mahallati, Department of Philosophy and Islamic Language
3 [3] Professor of Tarbiat Modares University, Department of Philosophy and Islamic Theology
چکیده [English]
Rationality has been amongst issues in epistemology on which various and sometimes conflicting views are expounded by different scholars. Delving into religious learning, Allamah Tabatabaei has adopted a special approach toward rationalities which documents itself by strong reasons derived from his deep-seated belief and challenges other noted approaches. The currents research has offered a detailed definition of rationality, enlisted different kinds of it and touched upon different approaches toward rationality. Then, the research has dug into the characteristics of the rational approach adopted by Allamah Tabatabaei. According to him, the right rational approach for arriving at a correct understanding of issues, submitting proofs and advancing arguments through the agency of reason resides in the innateness which is the manifestation of God. Understanding along with innate uprightness and rational understanding derived from a refined soul are two main requirements in the innate rationality of this prominent scholar.
کلیدواژه‌ها [English]
- Allamah Tabatabaei
- Ration
- rationality
- nature
- Natural rationality
)