نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• شرافت زبردست ¹
• محمدحسین ایراندوست ²
• حسن معلمی ³

¹ دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد، واحد قم،

² استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد قم دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

³ دانشیارگروه فلسفه، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران

چکیده

 
تبیین ماهیت حرکت قطعیه و توسطیه و تحقق خارجی آن‌ها از مسائل مهم در مباحث فلسفه است. در این زمینه دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد که شاخص‌ترین آن دیدگاهِ ابن‌سینا و ملاصدرا است. هر کدام از این دیدگاه‌ها، دارای الزامات و نتایج متفاوتی است. این نوشتار سعی دارد به تحلیل نظرات این دو فیلسوف در زمینه ماهیت حرکت و نتایج هر یک بپردازد و در مقاله حاضر به لحاظ جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و به لحاظ ماهیت روش از روش توصیفی وتحلیلی استفاده شده است. ازیافته‌های مقاله این است که ابن‌سینا قائل به وجود خارجی حرکت توسطیه است وحرکت قطعیه را خیالی وتوهمی می‌داند؛ امّا ملاصدرا حرکت قطعیه را واقعی و در خارج موجود می‌داند و آن را یک امرمتصل سیّال می‌داند که وجود واحد شخصی دارد که کلّ آن در کلّ زمان است. درک این ­حقیقت راه را برای حرکت جوهری و رفع موانع آن هموار ساخت و با اثبات حرکت جوهری بسیاری ازمسائل غامض فلسفی از قبیل معاد جسمانی، حدوث و قدم عالم و...حل شد.                                                                                                                     

کلیدواژه‌ها

• حرکت قطعیه
• حرکت توسطیه
• حرکت جوهری
• ابن‌سینا
• ملاصدرا

عنوان مقاله [English]

An Investigation into the Nature of Motion according to Avicenna and Mulla Sadra and Its Philosophical and Discursive Outcome

نویسندگان [English]

• SHerafat Zebardast ¹
• Mohammad Hossein Irandoost ²
• Hassan Moalemi ³

¹ Student of Islamic philosophy and theology, Islamic Azad University, Qom Branch

² Assistant professor, Islamic Azad University, Qom Branch, Department of Islamic philosophy and theology (Corresponding author),

³ Associate professor, Baqir Al-Olum University, Qom

چکیده [English]

Explaining the nature of "traversal and being-in-the-middle motion" and their manifestation in the real world is among the crucial topics in the philosophical scopes. There are countless views regarding this topic, the most important of which is that of Avicenna and Mulla Sadra. Each of these views has its different requirements and leads to diverse consequences. The present study intends to analyze the views of these two philosophers on the nature of motion and their outcomes. Library method is employed to collect the needed data and descriptive and analytical methods are utilized to analyze the data. The results indicated that Avicenna believes in the external existence of being-in-the-middle motion and considers traversal motion imaginary and illusory, while Mulla Sadra considers traversing motion a reality with external manifestation and considers being-in-the-middle motion as a mobile connected thing with a unique existence which is totally included within time. Understanding this fact paves the way for the substantial motion and removes its obstacles. By proving the substantial motion, many obscure philosophical problems, such as the bodily resurrection, temporal or pre-eternity creation of the world, etc. were solved.

کلیدواژه‌ها [English]

• traversal motion
• being-in-the-middle motion
• substantial motion
• Avicenna
• Mulla Sadra

نتیجه­ گیری

از آن چه گفته شد روشن می‌شود که حرکت توسطیه امری مستمر و یکپارچه است که متحرک دائم میان مبدأ و منتهای حرکت در حال حرکت و گذر است و امری بسیط است و نمی‌توان آن را تجزیه کرد. دفعی الوجود و نقطه وار است. حرکت قطعیه امری متصل و دارای امتداد است به امتداد مسافت، که براساس آن، جسم متحرک در تمام آن قطعه از زمان منطبق بر تمام آن مسافت باشد و امری خط وار به شمار می‌آید که حدوث آن در حدوث زمان است.

ابن‌سینا معتقداست آنچه در خارج واقعیت دارد حرکت به معنای توسطیه است و حرکت قطعیه امری ذهنی است و در خارج وجود ندارد؛ امّا ملاصدرا معتقد است آنچه واقعیت دارد حرکت به معنای قطع است و در خارج وجود دارد و منطبق بر زمان است. او برای حرکت توسطیه وجود مجازی قائل شد و قطعیه دانستن حرکت از نظر وی زمینه برای اثبات حرکت جوهری شد. حرکت جوهری در فلسفه ملاصدرا مستلزم فهم صحیح اصالت وجود است. ملاصدرا با وجودی دانستن نحوه وجود حرکت زمینه را برای نقش اصالت وجود هموارمی‌سازد.

دو اصل تأثیرگذار در حرکت جوهری، وجودی شدن حرکت در حکمت ملاصدرا و اعتقاد او به حرکت قطعیه است. با توجه به این دو اصل، چون مقوله در حین حرکت دارای یک فرد است امّا فردی ممتد و سیال به طول مدت زمان حرکت (حرکت قطعیه) و حرکت نیز چیزی جز سیلان وجود همین فرد نیست، یعنی امری ممتد و متصل سیال است و این اتصال و پیوستگی از اموری است که ملاک وحدت شخصی است که انواع نامحدود بالقوه در آن حضور دارند آن‌ها را دچار تعدد شخصیت نمی‌سازد. پس حرکت جوهری حرکتی است که در ذات اشیاء (جوهر) روی می‌دهد و به عقیده ملاصدرا در نظام عالم، خدا فیض وجود را افاضه می‌کند و جهان و مردم در حال آفریده شدن است و یکپارچه حرکت است و این نظریه نقش عمده و تعیین‌کننده‌ای در حلّ بسیاری از مسائل فلسفی ایفا کرد.