نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسن عباسی حسین‌آبادی ¹
• اکرم عبداله پور ²

¹ دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور

² استادیار دانشگاه پیام نور

چکیده

خوانش مفهوم خدا نزد علامه حلی براساس دو مفهوم «وجوب‌وجود» و «کمال» است و این دو مفهوم مبنا برای تبیین معناشناسی صفات قرار می‌گیرد. مفهوم «وجوب‌وجود» مفهومی فلسفی است که از فلسفه مشاء وارد بحث کلامی متکلمان مدرسه «حله» شده است و مفهوم «کمال» بااینکه پیش‌فرض بحث از صفات و حتی اثبات وجود خداست؛ اما در کلام اسلامی کمتر به آن پرداخته شده است. نسبت این دو مفهوم در خداشناسی و تبیین صفات خدا نزد علامه حلی مسأله نوشتار حاضر است و پرسش این است: نسبت «وجوب‌وجود» با «کامل مطلق» چیست؟ آیا این دو مفهوم قابل تحویل به یکدیگر هستند یا به‌صورت دو مفهوم مستقل مبنای صفات قرار می‌گیرند؟ مفهوم کمال برای علامه حلی، با تمام و فوق‌تمام بودن بیان شده است و در تحلیل معناشناسی صفات اعم از صفات ایجابی و سلبی مفهوم «کمال» پیش‌زمینه و پیش‌فرض است؛ اما مفهوم «وجوب‌وجود» مبنا در تحلیل معناشناسی بعضی از صفات سلبی و ایجابی است. براین اساس در این نوشتار با تبیین معناشناسی مفهوم کمال و وجوب‌وجود، و بررسی معنایی صفات براساس آن دو مفهوم، از جهاتی به رابطه تساوق میان دو مفهوم وجوب‌وجود و کمال می‌رسیم؛ به‌این‌معنا که باسلبِ کمال، وجوب‌وجود بی‌معنا و با سلبِ وجوب‌وجود، کمال نسبی خواهد شد. ازآنجاکه این مسئله بحث نظری و مفهومی است، روش آن نیز توصیفی و تحلیلی است؛ با تحلیل مفهومی صفات قرآنی و تبیین فلسفی آنها مبتنی‌بر «کمال»، فایده عملی نیز بدست می‌آید.

تازه های تحقیق

نتیجه­گیری 

1. کمال در واجب‌الوجود من‌جمیع‌جهات نهفته است؛ صفاتی برای واجب اثبات می‌شود و ثبوت صفاتی که مستحق واجب تعالی است بیانگر کمال است و سلب هرگونه صفاتی که داشتن آنها برای واجب تعالی نشانه نقص و ضعف است خود بیانگر اثبات کمال است. علامه حلی چه در طریق سلبی صفات واجب‌الوجود و نیز در طریق ثبوتی صفات به‌نوعی بر کمال واجب‌الوجود اذعان دارد.

2. علامه حلی در تبیین صفات واجب، به‌صورت توقیفی عمل کرده و صفات قرآنی برای خدا برمی‌شمرد و صرفا بر عقل اتکا نمی‌کند؛ اما مسئله «توقیفی بودن» و جواز شرعی، محدوده اطلاق صفات را مشخص می‌کند؛ در نحوه و روش اثبات و  تبیین آنها و نیز ابزار شناخت آنها، عقل تعیین‌کننده است. براین‌اساس علامه حلی در بیان صفتی مثل «انفعال‌ناپذیری» در بیان معیار کمال نمی‌توان صریحا گفت به انفعال‌ناپذیری تکیه داشته است. اگرچه تغییرناپذیری و تأثیرناپذیری را نشانه بی‌نیازی و غنی بالذات بودن دانسته است. در تعریف فوق‌تمام به‌نوعی اذعان داشته معیار کمال، واجب‌الوجود بودن در جمیع جهات است؛ چراکه واجب‌الوجود واجد تمام کمالات بالفعل است؛ ازسوی‌دیگر، چیزی بر او اضافه نمی‌شود و در فیض و آفرینش نیز چیزی از او کاسته نمی‌شود. همه اینها بیانگر این‌است که واجب‌الوجود بودن من‌جمیع‌جهات است.

3. عناصر مهم در تبیین کامل مطلق به‌عنوان مبنای تبیین صفات، بحث علت و معلول، بی‌نیازی واجب‌الوجود، و وابسته بودن تمام موجودات به اوست که همه این موارد از مختصات وجوب‌وجود است؛ درواقع با تشریح وجوب‌وجود، کامل ‌مطلق بودن خدا نیز تبیین می‌شود و وجوب‌وجود و کامل‌ مطلق در تبیین صفات از جهاتی که در تحلیل و بررسی آوردیم با هم مساوق و از جهاتی نیز عموم‌ وخصوص من‌وجه هستند.

کلیدواژه‌ها

• اوصاف الهی
• علامه حلی
• وجوب‌وجود
• کمال مطلق

عنوان مقاله [English]

The Relation of Necessary of Being and Absolute Complete in Theology of Allameh Hilli

نویسندگان [English]

• hasan Abasi Hossein abadi ¹
• Akram Abdolhpur ²

¹ Associate Professor at Payamenoor University.

² Assistant Professor at Payamenoor University.

چکیده [English]

 According to Allameh Hilli, the concept of God is based on the two concepts of "necessity of existence" and "perfection", and these two concepts are the basis for explaining the semantics of attributes. The concept of "necessity of existence" is a philosophical concept that has entered from the peripatetic philosophy into the theological discussion of the school of "Hillah" and although the concept of "perfection" presupposes the discussion of attributes and even the proof for the existence of God, it is discussed little in Islamic theology. Here, the relation between these two concepts in theology as well as the explanation of the attributes of God is discussed. The question is: “What is the relation between "necessity of existence" and "absolute perfection"?”; Are these two concepts deliverable to each other or are they based on two independent concepts? The concept of perfection for Allameh Hilli has been expressed with completeness, and in the semantic analysis of attributes, including positive and negative attributes, the concept of "perfection" is the background and default; But the concept of "necessity of existence" is the basis in the semantic analysis of some negative and positive attributes. Accordingly, in this article, by explaining the semantics of the concept of perfection and necessity of existence, and examining the semantics of attributes based on those two concepts, we arrive at the relationship of equality between the two concepts of necessity of existence and perfection; In other words, with the negation of the perfection of existence, existence will become meaningless, and with the negation of the necessity of existence, perfection will become relative. Since this issue is a theoretical and conceptual discussion, its method is also descriptive and analytical. By conceptual analysis of Qur'anic attributes of God and their philosophical explanation based on "perfection", practical benefit is also obtained.     

کلیدواژه‌ها [English]

• Divine attributes
• Allameh Hilli
• Necessity of Being
• Absolute Perfection