نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران

چکیده

حالات معنوی، حالات درونی انسان­ها هستند که به نحوی به امور معنوی مرتبط اند و به شکل شناخت، عاطفه یا رفتار نمود می­یابند. معنویت در دوره کنونی، مقید به دین دانسته نمی­شود و اشکال بدعت­آمیزی از آن هم عرضه شده است، لذا بسیاری از این حالات، شبه معنوی (غیرصادق) هستند و در صورت نشناخته ماندن، برای فرد و جامعه مشکلاتی را به وجود می­آورند؛ بنابراین، در اینجا با روش توصیفی- تحلیلی- انتقادی و به کمک متون قرآن و حدیث به معرفی قواعد کلی حالات معنوی صادق و معیارهای تشخیص آنها پرداخته شده است و نتایج زیر به دست آمد: 1) حالات معنوی صادق، یقیناً الهی اند. 2) در چارچوب دین (شریعت) هستند؛ 3) در چارچوب حالات معنوی معصومان علیهم السلام می­باشند؛ 4) حالات معنوی صادق قابل ایجاد، تقویت و سرکوبند؛ 5) دارای مراتب اند؛ 6) برخی، دارای نمودهای بیرونی می­باشند؛ 7) کشف صحت حالات معنوی نیاز به نشانه­جویی دارد                  

تازه های تحقیق

نتیجه گیری

  1. معنویت و حالات معنوی، تعریف واحد و مقبولی ندارد و حتی افراد گاه از افراد بی­دین هم داعیه معنویت دارند. حالات درونی انسان­ها هستند که به نحوی به امور معنوی مرتبط هستند و به شکل شناخت، عاطفه یا رفتار نمود می­یابند. "معنویت"، بر دو نوع است: صادق و کاذب.
  2. حالات معنوی صادق از قواعدی پیروی می­کنند که به کمک آموزه­های دینی قابل تشخیص هستند. همچنین، آسیب­هایی هم برای این حالات عارض می­شود که به کمک آن آموزه­ها بایستی بازشناسی گردند.
  3. حالات معنوی صادق در چارچوب قواعدی هستند که عبارتند از: 1) حالات معنوی صادق، یقیناً الهی اند، به این معنا که برای دارنده آن­ها شکی باقی نمی­ماند که از جانب خداست. از این رو، حالات مشکوک را نمی­توان الهی دانست. 2) در چارچوب دین (شریعت) هستند، با این توضیح که هر حالت معنوی که از راه غیرشرعی ایجاد شده باشد یا دوام آن نیاز به عدم التزام به بخشی از شریعت داشته باشد، حالت صادق معنوی نیست، هرچند در کتاب­های مشهور و به بزرگان تصوف و عرفان منتسب باشد؛ 3) در چارچوب حالات معنوی معصومان علیهم السلام می­باشند، از این رو، حالاتی که توسط دارنده اش با نوعی عُجب یا کبر نابحق بیان می­شود یا در مقایسه با حالات پیامبر و اهل بیت از حالات آن بزرگوران بالاتر به نظر می­رسد، قطعاً دارای آسیب­ها و اشکالاتی است که باعث از دست رفتن اعتبار حالات معنوی آن اشخاص می­شود؛ 4) حالات معنوی صادق قابل ایجاد، تقویت و سرکوبند، به این صورت که هر فرد در ایجاد مقدمات حالات صادق معنوی در خود می­تواند اثرگذار باشد یا از شکل گیری و تداوم آن جلوگیری کند یا باعث تبدیل شدن آن به حالت معنوی کاذب گردد. برخی از موارد مؤثر در ایجاد و تقویت حالات صحیح معنوی عبارتند از: اعمال صالح در پرتو ایمان؛ مراقبت­های شخصی مثلاً در زمینه خوراک و خواب؛ ارتباط با مؤمنین و خود را شبیه به افراد صادق نمودن؛ 5) دارای مراتب اند، به این معنا که هر حالت صادق معنوی به لحاظ کیفی قابل ارتقاء است و نهایت حالات معنوی صادق را پیامبر و اهل بیت دارا هستند؛ 6) دارای نشانه و نمودهای بیرونی می­باشند هرقدر که دارنده حالات معنوی درباره آن کتمان کند، بخشی از حقیقت آن برای دیگران آشکار می­شود؛ 7) کشف صحت حالات معنوی نیاز به نشانه­جویی دارد.
  4. در متون قرآن و حدیث برای حالات معنوی خاص، نشانه­های خاصی هم ذکر شده است که به عنوان ملاک صحت آن حالات قابل استفاده است؛ مثلاً نپرداختن به غیر خدا علامت حب خداست؛ دوری از فریب دنیا، توجه به آخرت و آمادگی برای مرگ، نشانه­های نورانیت قلب است و خشوع قلب و جاری شدن اشک علامت اذن ائمه علیهم السلام برای ورود به حرم هاست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Principles of Right Spiritual States; Focusing on Quran and Hadith texts

نویسندگان [English]

  • Roohollah Rastgarsefat 1
  • Ghasem Faez 2

1 PhD student of the quranic and hadith sciences at the university of Tehran

2 Full Professor of the quranic and hadith sciences at the university of Tehran.

چکیده [English]

 
Spiritual states are the inner emotions of a person which are related to the spirituality and reveal in the form of affection or behavior. Nowadays, spirituality is not necessarily associated with religion and is also released is some heretical ways. Pseudo-spiritual states can harm the individuals or the society in case not distinguished. Hence this article uses the descriptive, analytical, and critical methods to discover the principles of right spiritual states and their diagnostic criteria and has concluded the following: 1- They are undoubtedly Divine. 2- They are within the boundaries of Sharia. 3- They are within the spiritual sates of the infallible (Ahl-al-Bait) 4- They can be created, enforced or suppressed. 5- They are of different levels.6- They have outer signs. 6- Diagnostic signs must be sought for diagnosing them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spirituality
  • Spiritual States
  • Principles
  • Diagnostic Signs
قرآن کریم
1-     ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین، (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزه فی الاحادیث الدینیه، قم، دار سید الشهداء.
2-     ابن سیده، علی بن اسماعیل، (1421ق)، المحکم و المحیط الاعظم، بیروت، دار الکتب العلمیه.
3-     ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، (1379ق)، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام‏، قم، علامه.
4-     ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، (1404ق)، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین.
5-     ابن طاوس، علی بن موسی، (1409ق)، اقبال الاعمال، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
6-     ابن قولویه، جعفر بن محمد، (1356ش)، کامل الزیارات‏، نجف، دار المرتضویه.
7-     ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دارصادر.
8-     برقی، احمد بن محمد بن خالد، (1371ش)، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة.
9-     بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله، (1413ق)، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال (مستدرک سیدة النساء إلى الإمام الجواد)، قم، مؤسسة الإمام المهدى عجّل الله تعالى فرجه الشریف‏.
10-  تهرانی، مجتبی، (1392ش)، رسائل بندگی دروس آیت الله مجتبی تهرانی، تهران، مصابیح الهدی.
11-  التهانوی، محمد علی، (1996م). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. تصحیح رفیق العجم و علی دحروج. بیروت، مکتبه لبنان.
12-  آمدی، عبدالله بن محمد تمیمی، (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم‏، قم، دار الکتاب الاسلامی.
13-  حسینی طهرانی، محمدحسین، (1431ق)، رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب، مشهد، علامه طباطبایی.
14-  حمیری، عبدالله بن جعفر، (1413ق)، قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏.
15-  دیلمی، حسن بن محمد، (1408ق)، اعلام الدین فی صفات المؤمنین‏، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏.
16-  ـــــــــــــــــــــــــ، (1412ق)، ارشاد القلوب، قم، الشریف الرضی.
17-  راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت دمشق، دار العلم الدار الشامیه.
18-  السجاد علیه السلام، الصحیفه السجادیه، (1376ش)، قم، دفتر نشر الهادی.
19-  سعیدی، محمدمسعود، (1399ش)، "سلوک معنوی در قرآن"، آموزه­های قرآنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 31، صص 129-151.
20-  شاکرنژاد، احمد، (1396)، " مفهوم معنویت در عصر پست مدرن"، خبرگزاری بین المللی ایکنا، 30 شهریور، https://iqna.ir/fa/news/3644762.
21-  شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، (بی تا)، قم، دارالهجره.
22-  صاحبدل، فاطمه، (1397)، گونه شناسی معنویت در ارتباط با سلامت معنوی، پایان نامه کارشناسی ارشد ادیان و عرفان، دانشگاه تهران.
23-  صدوق، محمد بن علی، (1362ش)، صفات الشیعه، تهران، اعلمی.
24-  طبرسی، احمد بن علی، (1403ق)، الاحتجاج علی اهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی.
25-  طبرسی، حسن بن فضل، (1412ق)، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی.
26-  طوسی، محمد بن الحسن، (1411ق)، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، فقه الشیعه.
27-  ـــــــــــــــــــــــــ، (1414ق)، الامالی، قم، دار الثقافة.
28-  عطار نیشابوری، فریدالدین، (1390)، تذکره الاولیاء، تهران، لیدا.
29-  فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، (1406ق)، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المومنین علی علیه السلام.
30-  فونتانا، دیوید، (1385)، روان شناسی، دین و معنویت، ترجمه الف. ساوار، قم، نشر ادیان.
31-  کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق)، کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
32-  محمدی ری­شهری، محمد، (1431ق)، زمزم عرفان: یادنامه فقیه عارف حضرت آیه الله محمد تقی بهجت، قم، دار الحدیث.
33-  مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏.
34-  مصطفی، ابراهیم و دیگران، (1427ق). المعجم الوسیط، تهران، انتشارات مرتضوی، دوم.
35-  ملاصدرا، محمد بن ابراهیم صدر الدین شیرازی، (1383ش)، شرح اصول کافی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
36-  معین، محمد، فرهنگ معین، (1386ش)، تهران، ادنا.
37-  نلسون، جیمز، ام، (1395)، روان شناسی، دین و معنویت، ترجمه مسعود آذربایجانی، امیر قربانی، تهران، سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
38-  الواقدی، محمد بن عمر، (1409ق)، المغازی، بیروت، موسسه الاعلمی.