نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف گرایش مبانی نظری اسلام، دانشگاه پیام نور قم

2 دانشیار دانشگاه پیام نور قم

3 دانشیار دانشگاه پیام نور

4 استادیار دانشگاه پیام نور

چکیده

 
یکی از مسائلی که همواره مورد نزاع بین متکلمان و فیلسوفان اسلامی و غربی بوده، مساله رابطه ایمان با عمل است. در دین اسلام، هر یک از ایمان و عمل ارزش استقلالی دارد و خود مورد نظر شارع است. کانت، در آثار خویش ایمان را امری معرفی می‌کند که یکسره مربوط به اخلاق و عقل عملی است و برای رسیدن به ایمان معرفت را کنار زده و دست عقل نظری را برای درک مابعدالطبیعه کوتاه می‌داند. در نگاه مطهری ایمان و معرفت همراه همیشگی هستند و در آثار خویش مطالبی دارد که به نقد دیدگاه‌های کانت دراین‌باره پرداخته است. این پژوهش، درپی بیان تحلیل‌های مطهری بر مبانی کانت در رابطه ایمان و عمل عقلی است. روش تحقیق به صورت کتابخانه‌ای و بررسی توصیفی-تحلیلی آثار مطهری و کانت است. از جمله نقدهای مطرح شده توسط مطهری می‌توان به تعریف ناقص از ایمان و عدم توجه به اصالت ایمان اشاره کرد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An analysis of Martyr Motahari's Critical Approach to Kant's Foundations concerning the Relationship between Faith and Intellectual Practice

نویسندگان [English]

  • Majid Tavakol[ 1
  • yadollah Dadjoo[ 2
  • seyed hasan bathayi 3
  • ahmad falahi 4

1 Graduate of theological teaching, theoretical fundamentals of Islam from payame noor university of Qom,

2 Associate Professor of payame noor university of Qom,

3 Associate Professor of payame noor university of Qom,

4 Assistant Professor of payame noor university of Qom,

چکیده [English]

 
The issue of religious science has received agreement and disagreement from domestic researchers in recent years, and those who agree do not share a single attitude either. Two approaches can be mentioned in this regard: religious science in the context of Islamic culture, tradition, and civilization and inclusivist religious science based on reason and narration. Although there are things in common between these two perspectives, they have different principles, components, and results. The first perspective regards religious science as return to Islamic tradition and civilization in earlier ages, and finds revival of that civilization equal to revival of religious science. This perspective considers novel Western science as absolutely contradictory to the Islamic worldview, and holds that it will have no particular effect on the modern Islamic civilization. The second perspective, on the other hand, is focused on the belief that religious science will be one of the key elements in the modern Islamic civilization and that novel Western science will also be effective on this civilization. By generalizing the religious validity of reason from abstract to semi-abstract reason, the latter view also approves and acknowledges empirical data. In this research, the capacity of each of these two approaches in development of the modern Islamic civilization will be mentioned with an analytical-compar
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Science
  • Religion
  • Religious Science
  • Islamic Civilization
  • Tradition Abdollah Javadi Amoli
  • Seyyed Hossein Nasr

-نتیجه‌گیری

بنابر دیدگاه شهید مطهری تعریف کانت از ایمان، تعریفی ناقص است. از نظر ایشان در رابطه ایمان و عمل عقلی، معرفت به­تنهایی برای پل‌زدن از ایمان به عمل کافی نیست. هم­چنین، دستورات عقل عملی به­تنهایی برای ایمان کافی نبوده و ضعف اراده به همراه تأثیر امیال و احساسات و خواسته‌های نفسانی در اعمال انسان موجب می­شوند تا عمل انسان بر خلاف آگاهی و شناخت و دستورات عقل عملی او صورت گیرد. ایمان مورد نظر این مقاله بر معرفت و عمل تواما با هم تاکید می‌کند.

این ایمان با افزایش معرفت در عمل تأثیرگذار می­شود و شناختی که موثر در عمل است را مضاعف کرده و معرفت ما را به باور قلبی و درونی می­رساند. درحالیکه ارتباط معرفت و عمل در نظریه­ کانت، تنها ناظر به شناخت عقلانی-اخلاقی و آگاهی از خود عمل و نیکی و بدی آنها می­شود و می‌تواند تحلیلی ناثواب از هدف بعثت انبیاء را به ما ارائه دهد.

نکته قابل توجه این است که از دیدگاه این مقاله، نظریه کانت ناشی از عدم شناخت صحیح فطرت است و انسان در همه افعال خود حتی عمل عقلی و معرفت نیز نیازمند دین است. دین از طریق وحی وجدانی و نهادینه‌کردن شناخت نیکی‌ها و بدی‌ها در فطرت انسان به جهت‌دهی افکار انسانی در معرفت صحیح امور از جمله ایمان دینی کمک می‌کند.

قرآن کریم
‏‫1- ابن‌ اثیر، مبارک‌ بن‌ محمد‏، (۱۴۲۱ق)،‏ النهایة فی‌ غریب‌ الحدیث‌ والاثر، دارابن‌ الجوزی، ریاض‌.
‏‫2- ابن‌ تیمیه‌، احمد بن‌ عبدالحلیم‌، (۱۴۱۸ق)‏، الایمان‌، موسسه‌ الرساله، بیروت‌‌.
‏‫3- ابن‌حزم‌، علی‌بن‌ احمد‏، (۱۳۹۵ق)‏، الفصل‌ فی‌ الملل‌ و الاهوآ و النحل‌، دارالمعرفه، بیروت.
‏‫4- ابن‌منظور، محمد بن‌ مکرم‌‏، (۱۳۶۷)‏، لسان‌العرب‌، دارصادر، بیروت‌.
‏‫5- احمدی‌، علی‌اکبر‏، (۱۳۹۲‌)‏، دوران نقادی: تحلیل کانت از مدرنیته و نقد آن از دیدگاه مرتضی مطهری‏، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
‏‫6- امام‌الحرمین،‌ عبدالملک‌بن‌ عبدالله‌‏، (بی‌تا)‏، الارشاد الی‌ قواطع‌ الادله‌ فی‌ اصول‌ الاعتقاد، مصر.
‏‫7- ایزوتسو، توشیهیکو، (۱۳۷۸)‏، مفهوم‌ ایمان‌ در کلام‌ اسلامی، زهرا پورسینا، سروش، تهران.
‏‫8- بغدادی‌، عبدالقاهربن‌ طاهر، (۱۹۹۸)‏، الفرق بین‌الفرق، المکتبه العصریه، بیروت.
‏‫9- جوادی آملی، عبدالله‏، (۱۳۸۴)‏، شریعت‌ در آینه‌ معرفت‌: بررسی و نقد نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت، ‏‫ اسراء، قم.
‏‫10- حسین‌زاده‌، محمد‏، (۱۳۸۰)‏، مبانی‌ معرفت‌ دینی‌‏، موسسه‌ آموزشی‌ و پژوهشی‌ امام‌ خمینی‌(قدس‌ سره‌)، قم.
‏‫11- خسروپناه‌، عبدالحسین‌، (۱۳۹۳)‏، سروش٬ دین و نواندیشی، کانون اندیشه جوان، تهران.
‏‫12- ذاکری، مهدی‏، (۱۳۸۷)‏، نظریه علی عمل و اشکال ارتباط منطقی‏، فلسفه، 16(36)، 5-30.
‏‫13- راغب‌ اصفهانی‌، حسین‌ بن‌ محمد‏، (۱۳۸۵)‏، المفردات‌ فی‌ غریب‌ القرآن‌، ظرافت، ‌ارومیه.
‏‫14- ژیلسون‌، اتین‌‎، (۱۳۷۸)‏، عقل‌ و وحی‌ در قرون‌ وسطی، شهرام پازوکی،‌ گروس، تهران‌‌.
‏‫15- سیدمرتضی علی‌بن‌ حسین‌، (۱۴۱۱)‏، الذخیرة فی‌ علم‌‌الکلام‌‏، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ‏قم.
‏‫16- شرتونی‌، سعید‏، (بی‌تا)‏، اقرب‌ الموارد: فی‌ فصح‌ العربیه‌ و الشوارد، بی جا.
‏‫17- شهرستانی‌، محمد بن‌ عبدالکریم‌، الملل و النحل، محمد رضا جلالی، بی‌جا.
‏‫18- صدرالدین‌ شیرازی‌، محمدبن‌ ابراهیم‌‏، (۱۳۶۶)‏،  تفسیر القران‌ الکریم‌، بیدار، قم‌.
‏‫19- صلیبا، جمیل‌، (۱۳۶۶)‏، فرهنگ‌ فلسفی‌، منوچهر صانعی‌ دره‌ بیدی‌، حکمت،‌ تهران‌.
‏‫20- طریحی‌، فخرالدین‌ بن‌ محمد، (۱۳۷۹)‏، مجمع‌‌البحرین‌، کتابفروشی جاراللهی، تهران.
‏‫21- طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن‏، (۱۴۰۶)‏، الاقتصاد فی ما یتعلق بالاعتقاد، دارالاضواء، بیروت.
‏‫22- علامه‌ حلی‌، حسن‌بن‌ یوسف‌‏، (۱۳۷۷)‏، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، مصطفوی، قم.
‏‫23- علامه‌ حلی‌، حسن‌بن‌ یوسف‌، (۱۴۱۵)‏، مناهج‌‌الیقین‌ فی‌ اصول‌الدین‌‏، دار لاسوه‌ للطباعه‌ و النشر، تهران.
‏‫ 24- فراهیدی، خلیل‌ بن‌ احمد، (۱۴۰۰)‏. العین‌‏،‏‫ دار الرشید للنشر، عراق.
25- فعالی‌، محمدتقی‌‏، (۱۳۷۸)‏، ایمان‌ دینی‌ در اسلام‌ و مسیحیت‌، کانون‌ اندیشه‌ جوان‌.
‏‫26- قرشی بنابی، علی‌اکبر‏، (۱۳۶۷)‏، قاموس‌ قران‌، دارالکتب‌الاسلامیه، تهران‌.
‏‫27- کانت‌، ایمانوئل‌، (۱۳۶۷)، تمهیدات، غلامعلی حداد عادل، مرکز نشر دانشگاهی، ‌‏‫تهران‌.
‏‫28- کانت‌، ایمانوئل‌، (۱۳۸۱)‏، دین‌ در محدوده‌ عقل‌ تنها، منوچهر صانعی دره بیدی، ‏‫ نقش‌ و نگار، تهران‌.
‏‫29- کلینی‌، محمد بن‌ یعقوب، (۱۳۹۷)‏، اصول کافی‏، محمد باقر کمره ای، انتشارات اسوه، تهران.
‏‫30- مدنی‌، علی‌خان‌بن‌ احمد، (۱۳۶۸)‏، ریاض‌‌السالکین‌ فی‌ شرح‌ صحیفه‌ سیدالساجدین‌ صلوات‌الله‌ علیه‌‏، سید محسن حسینی، موسسه‌ النشر‌الاسلامی‌، قم.
‏‫31- مطهری، مرتضی‏، (۱۳۷۲)‏، مجموعه‌ آثار استاد شهید مطهری‌ (ج ۱–29)، صدرا، تهران.
‏‫32- مطهری، مرتضی‏، (۱۳۷۸)‏، یادداشتهای شهید مطهری (ج ۱–12)، صدرا، تهران.
‏‫33- مفید، محمد‌بن‌محمد، (۱۴۱۳)‏، تصحیح‌ اعتقادات‌‌الامامیه‌‏، حسین درگاهی، (کنگره جهانی هزاره شیخ مفید)، قم.
‏‫34- مک‌گراث‌، الیستر، (۱۳۸۲)‏، مقدمه‌ای‌ بر تفکر نهضت‌ اصلاح‌ دینی‌‏. بهروز حدادی، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، قم‌.
35- Calvin, Jean; & Battles, Ford Lewis. (1986). Institutes of the Christian religion (H.H. Meeter Center for Calvin Studies). London : Collins.
36- Eliade, Mircea; & Adams, Charles J. (eds.). (1987). The Encyclopedia of religion. New York: Macmillan.
37- field, c. G. (1970). a criticism of kant. reading ethical theory.
38- Immanuel Kant. (1998). critique of pure reason. Cambridge: Cambridge University Press.
39- Jenkins, John I. (1997). Knowledge and faith in Thomas Aquinas. Cambridge, U.K. ; New York, NY, USA: Cambridge University Press.
40- Kant, Immanuel. (1960). Religion within the limits of reason alone (2d ed). La Salle, Ill: Open Court Pub. Co.
41- Kant, Immanuel. (1996). Critique of practical reason. Amherst, N.Y: Prometheus Books.