دوره 7، شماره 12 ، فروردین 1394، ، صفحه 1-150
چکیده
تجلی جهانبینی اسلامی و حکمت ذوقی در حکمت سینوی........ 7 احمد بهشتی شاخصههای عدالت در اندیشه سیاسی علوی....................... 27 قاسم بستانی / فاطمه بهشتی گستره عقل عملی در حوزه قانون و اخلاق............................ 47 شکرالله جهان مهین حجت ظاهـر و حجت باطـن................................................. 65 سیدرضا مؤدب / مصطفی سامانی قطب آبادی بررسی جایگاه رویکرد عقلی در برخی ...
بیشتر
تجلی جهانبینی اسلامی و حکمت ذوقی در حکمت سینوی........ 7 احمد بهشتی شاخصههای عدالت در اندیشه سیاسی علوی....................... 27 قاسم بستانی / فاطمه بهشتی گستره عقل عملی در حوزه قانون و اخلاق............................ 47 شکرالله جهان مهین حجت ظاهـر و حجت باطـن................................................. 65 سیدرضا مؤدب / مصطفی سامانی قطب آبادی بررسی جایگاه رویکرد عقلی در برخی از مکاتب................... 83 عبدالصمد میانشهری نقد و بررسی روایت رؤیا انگاری قرآن............................... 105 محمد حسن یعقوبیان
دوره 3، شماره 1 ، مهر 1390، ، صفحه 5-7
چکیده
دین مبین اسلام برای خردورزی و عقلانیت، اهمیت شایانی قائل است. امام کاظم7 به هشام فرمود:
ای هشام، خدای متعال هیچ چیزی را تقسیم نکرد که برتر از عقول باشد. خواب عاقل از بیداری جاهل برتر است. اقامت عاقل از سفر جاهل برتر است. خدای متعال هیچ پیامبری برنینگیخت مگر اینکه عقلش را کامل کرد و عقلش از عقول همه امت برتری یافت. هیچ چیزی در ضمیر ...
بیشتر
دین مبین اسلام برای خردورزی و عقلانیت، اهمیت شایانی قائل است. امام کاظم7 به هشام فرمود:
ای هشام، خدای متعال هیچ چیزی را تقسیم نکرد که برتر از عقول باشد. خواب عاقل از بیداری جاهل برتر است. اقامت عاقل از سفر جاهل برتر است. خدای متعال هیچ پیامبری برنینگیخت مگر اینکه عقلش را کامل کرد و عقلش از عقول همه امت برتری یافت. هیچ چیزی در ضمیر پیامبران برتر از جهاد عقلی مجتهدان نیست و هیچ بندهای فرائض خدا را ادا نکرد مگر اینکه درباره آن به تعقل پرداخت و هیچ عابدی در فضیلت عبادت به فضیلت عاقلان نرسید. عاقلان همانهایند که خدای متعال دربارهشان میفرماید: «جز خردمندان متذکر نمیشوند.»[1]
از این روایت چند نکته به دست میآید:
1ـ خدای متعال به انسان نعمتهای بیشماری داده است، ولی هیچ نعمتی برتر از عقل نیست.
2ـ خواب عاقل برتز از خواب جاهل است.
3ـ توقف عاقل در یک نقطه برتر از سیر و سیاحت جاهل است.
4ـ هیچ بشری تا عقلش کامل نشد به نبوت یا رسالت مبعوث نشد.
5ـ عقل پیامبران از عقول همه آحاد امتشان بالاتر است.
6ـ در ضمیر پیامبران جهاد عقلی انسانها از هر جهادی برتر است.
7ـ عبادت در صورتی ارزش دارد که توأم با تعقل باشد و عابدان با عاقلان قابل قیاس نیستند.
8ـ تذکر پذیری برای انسان از ارزشهای والاست. ولی این ارزش والا تنها در خور خردمندان است. ({وَمَا یَذَّکَّرُ إِلا أُولُو الألْبَابِ})
9ـ از آنجا که عقل را معصوم در برابر جهل و عاقلان را در برابر جاهل قرار داده، معلوم میشود که انحراف از راه عقلانیت، جهالت است و بنابراین، انسانهای عقلگریز و عقلستیز و آنهایی که عقل را اسیر هوا و هوس کرده و هوا و هوس را امیر ساختهاند، جاهلند.
10ـ بیجهت نیست که برخی از فلاسفه، حکماء را بعد از انبیاء از اشراف اهل بهشت شمردهاند، و این نیست مگر به واسطه عقلانیت آنها که در بعد نظر در پی کشف حقیقت و در بعد عمل، در پی فعل جمیلند.
[1]. یا هشام، ما قسم اللهُ شیئاً أفضَلُ مِنَ العقوُل، فنومُ العاقلِ أفضلُ مِن سهرِ الجاهل، و إقامةُ العاقلِ أفضلُ مِن شخوصِ الجاهلِ، و لا بعثَ اللهُ نبیّاً و لا رسولاً حتّی یستکمل العقل، و یکون عقلهُ أفضل من اجتهادِ المجتهدین و ما أدی العبد فرائض الله حتّی عقل عنه و لا بلغ جمیع العابدین فی فضل عبادتهم ما بلغ العاقل، و العقلاء هم أولوالالباب الذین قال الله تعالی: {وَمَا یَذَّکَّرُ إِلا أُولُو الألْبَابِ} (بقره:2، آیه 269). (کلینی، محمد بن یعقوب. 1388ق: ج1، ص12و13؛ دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم)
احمد بهشتی؛ مهدی بهشتی
دوره 9، شماره 17 ، آذر 1396، ، صفحه 5-22
چکیده
این نوشتار پس از ذکر مقدمهای درباره نکوداشت استاد لگنهاوزن، نخست با توجه به نوشته ایشان نگاهی دارد به کثرتگرایی فروکاهشی جانهیک و این که چنین دیدگاهی ممکن است منتهی به شرک یا الحاد شود. سپس با ذکر دو احتمال درباره کثرت گرایی غیر فروکاهشی ایشان، به نقد و بررسی پرداخته و نشان داده است که هیچگونه ای از کثرتگرایی – اعم ...
بیشتر
این نوشتار پس از ذکر مقدمهای درباره نکوداشت استاد لگنهاوزن، نخست با توجه به نوشته ایشان نگاهی دارد به کثرتگرایی فروکاهشی جانهیک و این که چنین دیدگاهی ممکن است منتهی به شرک یا الحاد شود. سپس با ذکر دو احتمال درباره کثرت گرایی غیر فروکاهشی ایشان، به نقد و بررسی پرداخته و نشان داده است که هیچگونه ای از کثرتگرایی – اعم از فروکاهشی و غیرفروکاهشی- قابل پذیرش نیست.
دوره 1، شماره 2 ، فروردین 1389، ، صفحه 7-12
چکیده
به فضل و عنایت پرورگار متعال و همکاری و همیاری فرهیختگان و اندیشمندان اهل قلم، شماره دوم فصـلنامه علمی تخصصی عقل و دین به زیور طبع آراسته میگردد. در این شماره، علاوه بر درج و نشر مقالات تخصصی در حـوزه عقـل و دیـن، مصـاحبـهای نیـز با یـکـی از فرزانگان و اندیشهوران علوم عقلی و نقلی معاصر، حضرت آیت الله سید رضی شیرازی از سوی این جانب ...
بیشتر
به فضل و عنایت پرورگار متعال و همکاری و همیاری فرهیختگان و اندیشمندان اهل قلم، شماره دوم فصـلنامه علمی تخصصی عقل و دین به زیور طبع آراسته میگردد. در این شماره، علاوه بر درج و نشر مقالات تخصصی در حـوزه عقـل و دیـن، مصـاحبـهای نیـز با یـکـی از فرزانگان و اندیشهوران علوم عقلی و نقلی معاصر، حضرت آیت الله سید رضی شیرازی از سوی این جانب به عمل آمده است. نگارنده با هدایت و راهنمایی حضرت آیت الله والد و استاد عظیم الشأنم، از سال 1374 با شخصیت والای علمی و معنوی و اخلاقی حضرت آیة الله شیرازی آشنا شد و بنا به سفارش و فرمایش مطاع معظم له در حلقه درس وی حضور فعال و منظم پیدا کرد.
دوره 2، شماره 1 ، مهر 1389، ، صفحه 7-17
چکیده
یادداشت مدیر اجرایی*
چکیده
در فلسفه اسلامی با تکیه بر معارف اسلامی، اصل تضاد در عالم آفرینش آن هم در نظام عَرضی عالم طبیعت پذیرفته شده است. مدّعای ما این است که عقل و دین مشمول قاعده تضاد نیستند، بلکه متعاضد و با یکدیگر هماهنگند.
اگر در مقام اثبات، تعارضی پیش بیاید، چه باید کرد؟ آیا باید عقل را تخطئه کنیم ...
بیشتر
یادداشت مدیر اجرایی*
چکیده
در فلسفه اسلامی با تکیه بر معارف اسلامی، اصل تضاد در عالم آفرینش آن هم در نظام عَرضی عالم طبیعت پذیرفته شده است. مدّعای ما این است که عقل و دین مشمول قاعده تضاد نیستند، بلکه متعاضد و با یکدیگر هماهنگند.
اگر در مقام اثبات، تعارضی پیش بیاید، چه باید کرد؟ آیا باید عقل را تخطئه کنیم یا به تأویل مسأله دینی روی آوریم و البته نتیجه تخطئه عقل، جمود بر ظواهر دینی است که خطراتی عظیم دارد.
***
*. مهدی بهشتی، کارشناس ارشد فلسفه غرب.
دوره 2، شماره 2 ، فروردین 1390، ، صفحه 7-10
چکیده
مکتب الهی و انسان ساز اسلام، به معنای دقیق کلمه، مجلا و مظهر دو اصل وزین «عقلانیت دینی» و «دیانت عقلی» است. در این آخرین و کاملترین آیین آسمانی، عقلانیت و دیانت، در ارتباطی دو سویه و متعامل، هر دو در خدمت یکدیگرند و به توسعه و تعالی یکدیگر کمک میکنند. امّا کمک و یاری دین به رشد و شکوفایی و بالندگی عقل، که طبق بیان نورانی ...
بیشتر
مکتب الهی و انسان ساز اسلام، به معنای دقیق کلمه، مجلا و مظهر دو اصل وزین «عقلانیت دینی» و «دیانت عقلی» است. در این آخرین و کاملترین آیین آسمانی، عقلانیت و دیانت، در ارتباطی دو سویه و متعامل، هر دو در خدمت یکدیگرند و به توسعه و تعالی یکدیگر کمک میکنند. امّا کمک و یاری دین به رشد و شکوفایی و بالندگی عقل، که طبق بیان نورانی امام هفتم7، اولی «حجت ظاهری» و دومی «حجت باطنی» خوانده شده1، در این فراز از سخن حضرت امیرالمؤمنین7 به خوبی تبیین شده است: «فبعث فیهم رسله، و واتر الیهم انبیائه، لیستأدوهم میثاق فطرته، و یذکّروهم منسیّ نعمته، و یحتجّوا علیهم بالتبلیغ، و یثیروا لهم دفائن العقول2.» در این فرمایش روشنگرانه، که در باب فلسفۀ بعثت رسل و انبیای عظام الهی است، چهارمین قسمت ناظر به آشکار ساختن و به فعلیت رساندن عقلهای دفن شدۀ بشری است و به خوبی حکایت از آن دارد که در حقیقت، حجت ظاهری در خدمت حجت باطنی است3 و به پرورش و شکوفایی و کمال آن کمک میکند.
از سوی دیگر، دین هم به عقل ورزی و اندیشهگری در آیات تدوین و تکوین فرا میخواند و از پیروانش انتظار دارد عقل و خرد خویش را به کار اندازند و برای شناخت و فهم درست و عمیق مفاهیم و آموزههای دینی از نیروی عقل و اندیشه بهرهبرداری کنند. قرآن کریم به کرّات و مرّات، هنگام برشمردن آیات الهی، درک و فهم این آیات را در گروه کاربرد عقل معرفی میکند و با آوردن این جمله که: ﴿إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یعْقِلُونَ﴾ (الرعد، 4؛ النحل، 12) تصریح میکند که درک حیث «آیاتی» حقایق جهان هستی، منوط به تعقل و تفکر است. حضرت علی7 اهمیت و منزلت عقل را تا آنجا میداند که میفرماید: «الادب و الدین نتیجة العقل4»، «لا دین لمن لا عقل له5»، و «قواعد الاسلام سبعة: فاولها العقل ...6».
در این شماره میخواهیم رابطۀ عقل و دین را در پرتو بیانات مقام معظم رهبری، که خود یکی از پرورش یافتگان دو اصل متین عقلانیت دینی و دیانت عقلانی است و در سیرۀ علمی و سلوک عملی خویش، همواره نشان داده است که پیرو با اخلاص این دو اصل خدشه ناپذیر است، تبیین کنیم و بیانات حکیمانة ایشان را الهام بخش و هدایتگر حرکت علمی این دوفصلنامه قرار دهیم. در این راستا، دو نمونه از سخنان معظمله را که اولی ناظر به «دیانت عقلانی» و دومی ناظر به «عقلانیت دینی» است ذکر میکنیم.
دوره 6، شماره 11 ، مهر 1393، ، صفحه 7-27
چکیده
احمد بهشتی[1]
این نوشتار، نخست مروری دارد بر بیان ماهیت افراط گرایی و مضرات آن، سپس به بحث درباره راه های مبارزه با آن پرداخته است. افراط گرایی یا قومی یا نژادی یا حزبی و گروهی یا مذهبی است. از آن جا که افراط گرایی زاییده تعصب خشک و خروج از جاده اعتدال و عقلانیت و گریز از شریعت است، برای مبارزه با همه اقسام، بیان مضرات افراط گرایی، و توضیح ...
بیشتر
احمد بهشتی[1]
این نوشتار، نخست مروری دارد بر بیان ماهیت افراط گرایی و مضرات آن، سپس به بحث درباره راه های مبارزه با آن پرداخته است. افراط گرایی یا قومی یا نژادی یا حزبی و گروهی یا مذهبی است. از آن جا که افراط گرایی زاییده تعصب خشک و خروج از جاده اعتدال و عقلانیت و گریز از شریعت است، برای مبارزه با همه اقسام، بیان مضرات افراط گرایی، و توضیح فواید اعتدال و میانه روی توصیه می شود. در مورد افراط گرایی مذهبی و اعتدال، در منابع اصیل اسلامی ـ یعنی قرآن مجید و سنت معصومین ـ مطالب ارزشمند و توصیه هایی سازنده وجود دارد که این نوشتار از آن ها بهره ای وافی گرفته است.
[1]. دانشگاه آزاد اسلامی ـ استاد واحد علوم و تحقیقات تهران www.ahmadbeheshti.ir
دوره 6، شماره 10 ، فروردین 1393، ، صفحه 7-22
چکیده
نویسنده : هیأت تحریریه مجله این نوشتار، نخست مروری دارد بر دو تقسیم از تقسیمات علوم که یکی میراث ارسطوست که ابن سینا آن را در برخی از آثار خود بازتاب داده است، و دیگری از خود وی. سپس نگاه کوتاهی دارد بر چند تقسیمی که در اروپا و در قرون جدید مطرح شده است. نگارنده علوم را به انسانی و غیرانسانی تقسیم کرده و معتقد است که علوم انسانی ...
بیشتر
نویسنده : هیأت تحریریه مجله این نوشتار، نخست مروری دارد بر دو تقسیم از تقسیمات علوم که یکی میراث ارسطوست که ابن سینا آن را در برخی از آثار خود بازتاب داده است، و دیگری از خود وی. سپس نگاه کوتاهی دارد بر چند تقسیمی که در اروپا و در قرون جدید مطرح شده است. نگارنده علوم را به انسانی و غیرانسانی تقسیم کرده و معتقد است که علوم انسانی با انسان و علوم غیرانسانی با اشیائی غیر از انسان سر وکار دارد، و بنابراین، ارزش علوم انسانی نسبت به علوم دیگر به همان اندازه است که انسان بر سایر اشیاء برتری دارد. در این میان فلسفه از جایگاهی والا برخوردار است، و باید به عنوان مادر علوم انسانی شناخته شود؛ زیرا فلسفه است که از مبدء و غایت و چرائی وجود انسان بحث میکند. ***
دوره 5، شماره 9 ، مهر 1392، ، صفحه 7-38
چکیده
سخن آغازین هیأت تحریریه یکى از فضائل برجسته آدمى عقلانیّت است. بدون شک، هر که عقلش کاملتر است، بر دیگران برترى دارد. قطعا صحابه پیامبر اعظم| به لحاظ عقلانیّت یکسان نیستند. با سیرى در معارف اسلامى و آثارى از اندیشمندان معلوم مىشود که عقل به یک لحاظ به عقل نظرى و عقل عملى، و به لحاظى دیگر به عقل جزئى و عقل کلّى، و به لحاظى ...
بیشتر
سخن آغازین هیأت تحریریه یکى از فضائل برجسته آدمى عقلانیّت است. بدون شک، هر که عقلش کاملتر است، بر دیگران برترى دارد. قطعا صحابه پیامبر اعظم| به لحاظ عقلانیّت یکسان نیستند. با سیرى در معارف اسلامى و آثارى از اندیشمندان معلوم مىشود که عقل به یک لحاظ به عقل نظرى و عقل عملى، و به لحاظى دیگر به عقل جزئى و عقل کلّى، و به لحاظى دیگر به عقل فطرى و عقل اکتسابى، و به لحاظى دیگر به عقل قدسى و عقل زمینى قابل انقسام است. مدعاى این نوشتار این است که امام على× پس از پیامبر اعظم| به لحاظ عقل نظرى و عقل عملى و به لحاظ عقل فطرى و کلى و قدسى بر همه صحابه، و طبعا بر همه امت برترى دارد. کوشش شده است که با بررسى شواهد و قرائن و ادله، مسأله این مقال اثبات گردد.
دوره 7، شماره 13 ، مهر 1394، ، صفحه 7-18
چکیده
صد میوۀ درخت تناور عقل در حدیث شمعون در حدیث آمده است که راهبی به نام شمعون فرزند لاوی، که جدش یهودا از حواریین حضرت عیسی× بوده، از نبی مکرم اسلام، دربارۀ معنا، کیفیت، و شاخه های بر آمده از عقل پرسش هایی مطرح نمود و پاسخ همۀ آن ها را با وجود گستردگی و کثرتشان دریافت کرد و در نهایت خودش نیز به آن حضرت ایمان آورد و او را تصدیق نمود. ...
بیشتر
صد میوۀ درخت تناور عقل در حدیث شمعون در حدیث آمده است که راهبی به نام شمعون فرزند لاوی، که جدش یهودا از حواریین حضرت عیسی× بوده، از نبی مکرم اسلام، دربارۀ معنا، کیفیت، و شاخه های بر آمده از عقل پرسش هایی مطرح نمود و پاسخ همۀ آن ها را با وجود گستردگی و کثرتشان دریافت کرد و در نهایت خودش نیز به آن حضرت ایمان آورد و او را تصدیق نمود. ما بحث خود را به معرفی و تجزیه و تحلیل قسمت هایی از این حدیث شریف اختصاص میدهیم که ناظر به تبیین معنا و مفهوم عقل و یکصد میوۀ پربرکت بر آمده از آن است.
دوره 5، شماره 8 ، فروردین 1392، ، صفحه 7-26
چکیده
هیأت تحریریه
بدون شک، پیامبر خاتم9 خیرالناس و خیرالبشر و سید و سالار همه انبیاء و رسولان است. آیا بعد از آن حضرت کسی به چنان مقامی رسیده یا نرسیده، و اگر رسیده، کیست؟ مأمون الرشید عباسی مجلس مناظرهای با جمعی از محدثان و متکلمان برگزار کرد و با آنها به گفتگو نشست. آنها ابوبکر را خیرالبشر میشناختند و مأمون امام علی را این ...
بیشتر
هیأت تحریریه
بدون شک، پیامبر خاتم9 خیرالناس و خیرالبشر و سید و سالار همه انبیاء و رسولان است. آیا بعد از آن حضرت کسی به چنان مقامی رسیده یا نرسیده، و اگر رسیده، کیست؟ مأمون الرشید عباسی مجلس مناظرهای با جمعی از محدثان و متکلمان برگزار کرد و با آنها به گفتگو نشست. آنها ابوبکر را خیرالبشر میشناختند و مأمون امام علی را این نوشتار، بخشی از آن مناظره طولانی را که بر محور آیه غار است، مورد نقد و بررسی قرار داده و استدلالات مأمون را محکم دانسته و توضیحاتی نیز بر آن افزوده است.
عباس بخشنده بالی
دوره 8، شماره 15 ، مهر 1395، ، صفحه 7-28
چکیده
ابوالولید محمدبن احمدبن رشد معروف به ابنرشد یکی از معروف ترین مفسران آثار ارسطو در اندلس قرون وسطی می باشد. وی بر خلاف برخی اندیشمندان مسلمان که خردورزی در متون دینی را نادرست میدانستند، به دلایلی از آیات و روایات توجه می دهد که نه تنها خردورزی در متون دینی نادرست نیست بلکه از نگاه دین ضروری است. از سویی دیگر، توماس آکویناس در حوزه ...
بیشتر
ابوالولید محمدبن احمدبن رشد معروف به ابنرشد یکی از معروف ترین مفسران آثار ارسطو در اندلس قرون وسطی می باشد. وی بر خلاف برخی اندیشمندان مسلمان که خردورزی در متون دینی را نادرست میدانستند، به دلایلی از آیات و روایات توجه می دهد که نه تنها خردورزی در متون دینی نادرست نیست بلکه از نگاه دین ضروری است. از سویی دیگر، توماس آکویناس در حوزه مسیحیت با ارائه ی مبانی مختلف، به خردورزی در متون دینی خود پرداخته و اندیشمند دینی را کسی می داند که اندیشه و استدلال را در آن متون به کار می گیرد. این مقاله با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی در پی واکاوی دیدگاه هر یک از ابن رشد و آکویناس درباره خردورزی در متون دینی بوده و به این نتیجه می رسد که آکویناس به واسطه ی استادش یعنی آلبرت کبیر از آثار ابن رشد مسلمان استفاده نموده و آن را واسطه ای برای فهم بهتر آثار ارسطو قرار داد.
علی اله بداشتی؛ محسن پیرهادی
دوره 9، شماره 16 ، فروردین 1396، ، صفحه 7-30
چکیده
یکی از مباحث مهم در دین شناسی جایگاه عقل در درک معارف دینی است، در پژوهش پیش رو تلاش میشود جایگاه عقل از دیدگاه ابن تیمیه و علامه طباطبایی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد، تا نقاط قوت وضعف دو دیدگاه روشن شود. ابن تیمیه معتقد است گاهی عقل بر قوهای گفته میشود که انسان با آن تعقل میکند، چنانکه بر علوم و اعمالی که با آن قوه حاصل شده نیز ...
بیشتر
یکی از مباحث مهم در دین شناسی جایگاه عقل در درک معارف دینی است، در پژوهش پیش رو تلاش میشود جایگاه عقل از دیدگاه ابن تیمیه و علامه طباطبایی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد، تا نقاط قوت وضعف دو دیدگاه روشن شود. ابن تیمیه معتقد است گاهی عقل بر قوهای گفته میشود که انسان با آن تعقل میکند، چنانکه بر علوم و اعمالی که با آن قوه حاصل شده نیز عقل گفته می شود. که این معنی نتیجه عقل به معنای اول است، ازدیدگاه ابن تیمیه انسان در کسب معارف دینی با بودن کتاب و سنت و فطرت نیازی به عقل ندارد، و در صورت تعارض شرع و عقل، شرع مقدم است و سانی که به عقل در معارف توجه می کنند را در خطا میداند. علامه نیز معتقد است مراد از عقل در انسان عبارتست از نفس مدرک انسان و آن مبدئى است که تصدیقهاى کلى و احکام عمومى بدان منتهى می شود، علامه دیدگاه افراطی که در آن عقل در دین شناسی کاملا خود بسنده است و دیدگاه تفریطی که به بىاعتباری عقل نظر دارد، نمی پذیرد، و معتقد است جایگاه عقل بین آن دو است و عقل به هیچوجه به خطا نمی رود و یکی از منابع مهم در معرفت دینی است. و هرگز بین عقل و شرع تعارض واقع نمیشود، دراین میان عقل در اندیشه علامه نسبت به ابنتیمیه دارای جایگاه ویژهای در کسب معارف دینی دارد.
مهدی جلالوند؛ اسحاق طاهری؛ محمد سعیدی مهر
دوره 10، شماره 18 ، خرداد 1397، ، صفحه 7-28
چکیده
عقلانیت یکی از موضوعات معرفت شناسی است که درباره آن نظرات مختلف و گاه متضادی از سوی اندیشمندان ارائه شده است. علامه طباطبایی نیز با غور در معارف دینی رویکرد خاصی در مباحث عقلی برگزیده و با ادله ای محکم که برخاسته از باور راسخ ایشان بوده، رویکردهای مطرح دیگری را به چالش کشیده است. این مقال، ضمن ارائه تعریفی مبسوط از عقل و بیان اقسام آن، ...
بیشتر
عقلانیت یکی از موضوعات معرفت شناسی است که درباره آن نظرات مختلف و گاه متضادی از سوی اندیشمندان ارائه شده است. علامه طباطبایی نیز با غور در معارف دینی رویکرد خاصی در مباحث عقلی برگزیده و با ادله ای محکم که برخاسته از باور راسخ ایشان بوده، رویکردهای مطرح دیگری را به چالش کشیده است. این مقال، ضمن ارائه تعریفی مبسوط از عقل و بیان اقسام آن، انواع رویکردهای عقلی را مطرح نموده و در ادامه به مختصات رویکرد عقلی مختار علامه طباطبایی می پردازد. در نظر ایشان رویکرد صحیح به کارگیری عقل برای دستیابی به شناخت صحیح امور، ارائه حجت ها و براهین کشف شده توسط عقل به فطرتی است که تجلی گاه حق است. ادراک توأم با سلامت فطرت و نیز ادراک عقلی برخاسته از تهذیب نفس، دو لازمه عقلانیت فطری این اندیشمند فرزانه محسوب می شوند. کلید واژگان: علامه طباطبایی، عقل، عقلانیت، فطرت، عقلانیت فطری .
علی اکبر سراج؛ احمد بهشتی؛ حسین واله
دوره 10، شماره 19 ، مهر 1397، ، صفحه 7-24
چکیده
چکیدهدر میان اندیشمندان اشعری، فخر رازی گاهی همچون فیلسوفان از عدمی بودن شرور دفاع کرده و زمانی همچون متکلمین از وجودی بودن آن خبر داده است؛ جهد فراوان داشته تا نشان دهد آدمی هیچ بهرهای از اختیار ندارد و در عالم چیزی به جز جبر نیست.قرائت خاص او از توحید افعالی منجر شده تا مهمترین قواعد فلسفی همچون علیت، نظام اسباب و مسببات، قاعده ...
بیشتر
چکیدهدر میان اندیشمندان اشعری، فخر رازی گاهی همچون فیلسوفان از عدمی بودن شرور دفاع کرده و زمانی همچون متکلمین از وجودی بودن آن خبر داده است؛ جهد فراوان داشته تا نشان دهد آدمی هیچ بهرهای از اختیار ندارد و در عالم چیزی به جز جبر نیست.قرائت خاص او از توحید افعالی منجر شده تا مهمترین قواعد فلسفی همچون علیت، نظام اسباب و مسببات، قاعده الشی مالم یجب لم یوجد و قاعده الواحد را باطل اعلام کند و برآیند این کارها به جبر در اعمال آدمی منجر شده است و روابط شرور با انسان به زنجیر کشیده را فقط در انتساب افعال زشت و قبیح انسان به خدا جستجو میکند و بدین سان خود را از پرسشهای کشنده میرهاند؛ ولی نه در حل معضل شرور توفیق یافته نه قرائت صحیحی از توحید افعالی داشته است و نه انسان را مسؤل اعمال خود میداند و نه پیوند انسان به زنجیر کشیده با شرور را تبیین کرده است و سرنوشت این انسان را از بدو تولد تا فرجامش از« قبل تعیین شده» می-داند که قابل دگرگونی نیست.
احمد بهشتی؛ سعید پارسا
دوره 11، شماره 20 ، فروردین 1398، ، صفحه 8-26
چکیده
حس مشترک به منزله لوحی است که صور را یا از طریق حواس ظاهر دریافت می کند یا از قوه تخیل. آن چه انسان از طریق ادراکات حسی دریافت می کند، همان صوری است که در آن لوح ارتسام و انتقاش یافته است. در عالم خواب و برخی از بیماری ها قوه تخیل فعال می شود و صوری را در حس مشترک ترسیم می کند. در نتیجه، شخص چیز هایی می بیند که دیگران ادراک نمی کنند. در اینگونه ...
بیشتر
حس مشترک به منزله لوحی است که صور را یا از طریق حواس ظاهر دریافت می کند یا از قوه تخیل. آن چه انسان از طریق ادراکات حسی دریافت می کند، همان صوری است که در آن لوح ارتسام و انتقاش یافته است. در عالم خواب و برخی از بیماری ها قوه تخیل فعال می شود و صوری را در حس مشترک ترسیم می کند. در نتیجه، شخص چیز هایی می بیند که دیگران ادراک نمی کنند. در اینگونه بیماری ها نفس مشغول تدبیر بیماری می شود و قوه تخیل به فعالیت می پردازد. در این حالت طب متسافل به سراغ جن گیرها و دعا نویس ها و شیادان دوره گرد می رود و طب متوسط از حال نفس غافل می شود و مستقیما به سراغ بدن می رود و طب متعالی به کمک نفس می شتابد و با دوا و دعا و صدقه، نفس را تقویت می کند، تا کار خود را به خوبی انجام دهد و سلامت را به بدن باز گرداند.
فلسفه
محمد امین مومنی؛ عزت الله مولایی نیا؛ محمدکاظم رحمان ستایش
دوره 13، شماره 24 ، فروردین 1400، ، صفحه 8-25
چکیده
یکی از مهمترین رویکردهای تفسیری به ویژه در آیات صفات خبری، رویکرد تأویل است که عموم معتزله و غالب شیعیان بر لزوم آن -البتّه در چارچوب ضوابط و قواعد خاصّ- معتقدند. در جهت مقابل، غالب اهل سنّت از اهل حدیث، سلفیان و بیشتر اشعریمذهبان ظاهرگرایند. در این میان، برخی از متکلّمان شیعی معاصر با ارائۀ نظریّۀ جدیدی که میتوان آن را «ظهور ...
بیشتر
یکی از مهمترین رویکردهای تفسیری به ویژه در آیات صفات خبری، رویکرد تأویل است که عموم معتزله و غالب شیعیان بر لزوم آن -البتّه در چارچوب ضوابط و قواعد خاصّ- معتقدند. در جهت مقابل، غالب اهل سنّت از اهل حدیث، سلفیان و بیشتر اشعریمذهبان ظاهرگرایند. در این میان، برخی از متکلّمان شیعی معاصر با ارائۀ نظریّۀ جدیدی که میتوان آن را «ظهور تصدیقی» نامید، راه سومی را در پیش گرفته و بر این باور هستند که نه جمود بر ظاهر ابتدایی رواست و نه تأویل و تصرّف در آیات بجاست؛ بلکه لازم است با توجّه به قرائن لفظی و معنویِ کلامی و عقلی، کلام را بر همان ظاهر خود حمل کنیم و بدون دستکشیدن از ظاهرِ به دست آمده از معنای جمله، با توجه به قرائن، معنای درست و مقصود حقیقی گوینده را به دست بیاوریم. در این مقاله با روش تحلیلی-انتقادی با تکیه بر منابع کتابخانهای، این نظریّه از این جهت مورد بررسی و نقد قرار گرفتهاست که آیا واقعاً این نظریّه، جدا از نظریۀ تأویل است یا همان است ولی با دو ادبیّات گفتاری. در نهایت، به این نتیجه رسیدهایم که اختلاف این دو نظریّه در برخی مصطلحات تأویل، صوری و به اصطلاح، لفظی است نه واقعی و معنوی.
محسن ایزدی؛ ایرج قبادیان
دوره 8، شماره 14 ، فروردین 1395، ، صفحه 41-64
چکیده
ولایت تکوینی و تشریعیِ، از سرچشمه ربوبی به عالم انسانی افاضه میشوند. یکی از نتایج ولایت تکوینی، تصرف آدمی در ماسوی به اذن الهی میباشد که از آثار عبودیت و ریاضات شرعیه است. ولایت تشریعی به معنای خاص آن، ویژه خداوند است که با اراده او به پیامبران و پیامبر گرامی اسلام و فرزندان معصوم ایشان اعطا شده است، تا ایشان نیز نسبت به ابلاغ ...
بیشتر
ولایت تکوینی و تشریعیِ، از سرچشمه ربوبی به عالم انسانی افاضه میشوند. یکی از نتایج ولایت تکوینی، تصرف آدمی در ماسوی به اذن الهی میباشد که از آثار عبودیت و ریاضات شرعیه است. ولایت تشریعی به معنای خاص آن، ویژه خداوند است که با اراده او به پیامبران و پیامبر گرامی اسلام و فرزندان معصوم ایشان اعطا شده است، تا ایشان نیز نسبت به ابلاغ احکام شرعیه و حکومت بر روابط مردم اعمال ولایت نمایند. بر این اساس میتوان گفت که ولایت تشریعی نیز همانند ولایت تکوینی مبین نوعی تفوق است که منشأ آن همان ولایت تکوینی است. در این مقاله به تبیین این دو نوع ولایت و چگونگی ارتباط آن دو خواهیم پرداخت. * استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه قم. ** دانشآموخته کارشناسی ارشد مبانی نظری اسلام (نویسنده مسئول)
دوره 7، شماره 12 ، فروردین 1394، ، صفحه 7-26
چکیده
احمد بهشتی[1] چکیده این نوشتار نخست، نگاهی کوتاه دارد به لحاظ محتوا و روش به فلسفه مشّاء. آنگاه این سؤال را مطرح میکند که آیا حکمت سینوی عیناً همان فلسفه مشّاء است یا با آن اختلاف دارد؟ با پذیرش اختلاف، این سؤالات مطرح میشود که آیا فلسفه افلاطونی است یا فلسفه نوافلاطونی یا عیناً جهانبینی اسلامی است که در آثار شیخ الرئیس در قالب فلسفه ...
بیشتر
احمد بهشتی[1] چکیده این نوشتار نخست، نگاهی کوتاه دارد به لحاظ محتوا و روش به فلسفه مشّاء. آنگاه این سؤال را مطرح میکند که آیا حکمت سینوی عیناً همان فلسفه مشّاء است یا با آن اختلاف دارد؟ با پذیرش اختلاف، این سؤالات مطرح میشود که آیا فلسفه افلاطونی است یا فلسفه نوافلاطونی یا عیناً جهانبینی اسلامی است که در آثار شیخ الرئیس در قالب فلسفه تجلی یافته است؟ پاسخ نگارنده این است که متأثر است از جهانبینی اسلامی و گرایش است به سوی اشراقیت و گامی آغازین است در راه تأسیس حکمت متعالیه. [1]. دانشگاه آزاد اسلامی ـ استاد واحد علوم و تحقیقات تهران
دوره 3، شماره 1 ، مهر 1390، ، صفحه 9-28
چکیده
زین الدین اسلام پناه*
با توجه به اینکه فیلسوفان و متکلمان اسلامی واجبالوجود را خیر محض میشناسند و به خیر بودن نظام آفرینش اعتقاد راسخ دارند، این سؤال مطرح است که چرا خداوند بندگان خود را از عذاب بیم داده است و چرا گنهکاران را در آخرت، کیفر میدهد. آیا تخویف و کیفر با خیر بودن نظام هستی و خیّر بودن آفریدگار سازگار ...
بیشتر
زین الدین اسلام پناه*
با توجه به اینکه فیلسوفان و متکلمان اسلامی واجبالوجود را خیر محض میشناسند و به خیر بودن نظام آفرینش اعتقاد راسخ دارند، این سؤال مطرح است که چرا خداوند بندگان خود را از عذاب بیم داده است و چرا گنهکاران را در آخرت، کیفر میدهد. آیا تخویف و کیفر با خیر بودن نظام هستی و خیّر بودن آفریدگار سازگار است؟
از آنجا که سؤالهای فوق دغدغه همگانی است، این نوشتار به تبیین راه حلهای مختلفی که از سوی فلاسفه و متکلمان اسلامی ارائه شده، میپردازد و سرانجام با نقد راه حلهای کلامی نتیجه میگیرد که راه حل اشکال، همان است که فلاسفه پیمودهاند.
* استاد دانشگاه.
دوره 2، شماره 2 ، فروردین 1390، ، صفحه 11-30
چکیده
علی الماسی* یکی از مهم ترین و معروفترین نظریّات در عرفان نظری، «عالم ثبوت» و یا «اعیان ثابته» می باشد که به کوتاه ترین بیان چنین تعریف میشود: «حقیقت ممکنات ، در علم حق تعالی.». از سوی دیگر، بعضی متکلّمین معتقد به عالمی میان وجود و عدم و یا اعمّ از وجود به نام «عالم ثبوت» هستند ...
بیشتر
علی الماسی* یکی از مهم ترین و معروفترین نظریّات در عرفان نظری، «عالم ثبوت» و یا «اعیان ثابته» می باشد که به کوتاه ترین بیان چنین تعریف میشود: «حقیقت ممکنات ، در علم حق تعالی.». از سوی دیگر، بعضی متکلّمین معتقد به عالمی میان وجود و عدم و یا اعمّ از وجود به نام «عالم ثبوت» هستند که از گرایش آنها به «واقع گروی بیواسطه[1]» در ادراکات حسی، بوجود آمده است. در این نوشتار، قصد بررسی تطبیقی این دو نظریه را داریم. همچنین در نظر داریم بررسی کنیم که آیا ابن عربی در دستگاه معرفتی خود در قسمت «اعیان ثابته»، معتقد به چه نوع واقعگروی بوده است؟ آیا می توان وی را همچون بعضی متکلّمین واقعگرای بیواسطه نامید؛ یا با این نظریّه او را باید واقعگرای با واسطه[2] نامید؟ * علی الماسی، محقق حوزه و کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، رشته فلسفه، گرایش فلسفه دین. [1] .direct Realism. [2]. Indirect Realism.
دوره 1، شماره 2 ، فروردین 1389، ، صفحه 13-25
چکیده
احمد بهشتی*
مهدی بهشتی**
این نوشتار به دنبال این حقیقت است که خلق و خوی انسانی از مفاهیم متواطی ـ که بر همهی مصادیق یکسان حمل شود ـ نیست و نباید انتظار داشت که همهی انسانها به لحاظ اخلاق حمیده و فضایل کریمه و پیراستگی از رذائل قبیحه، مساوی باشند.
در حقیقت باید بگوییم: انسانها به دو گروه اخلاقی و غیر اخلاقی تقسیم نمیشوند، ...
بیشتر
احمد بهشتی*
مهدی بهشتی**
این نوشتار به دنبال این حقیقت است که خلق و خوی انسانی از مفاهیم متواطی ـ که بر همهی مصادیق یکسان حمل شود ـ نیست و نباید انتظار داشت که همهی انسانها به لحاظ اخلاق حمیده و فضایل کریمه و پیراستگی از رذائل قبیحه، مساوی باشند.
در حقیقت باید بگوییم: انسانها به دو گروه اخلاقی و غیر اخلاقی تقسیم نمیشوند، بلکه در نسبت به اخلاق، یک گروه بیشتر نیستند، ولی این گروه عظیم به لحاظ سلسلهی مراتب و درجات از مرتبهی ضعیفترین شروع میشود و تا بینهایت ادامه مییابد. آن که در مرتبهی بینهایت است، پیامبر گرامی اسلام است. دیگران بر حسب درجات و مراتب خود، سایه نشین طوبای پر بر و بار خلق عظیم اویند.
*. استاد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات
**. کارشناس ارشد دانشگاه علامه طباطبائی
دوره 2، شماره 1 ، مهر 1389، ، صفحه 18-39
چکیده
علی الهبداشتی*
چکیده
متکلمان مسلمان درباره حد و مرز عقل بشری در شناخت حقایق فرا طبیعی دین دیدگاههای گوناگون دارند. برخی مانند معتزله به شدت عقل محورند و برخی مانند سلفیه عقل گریز ولی سنت محورند و گروهی دیگر مانند اشاعره که طیف گستردهای از متکلمان را در خود جای دادهاند دو گروهاند که ...
بیشتر
علی الهبداشتی*
چکیده
متکلمان مسلمان درباره حد و مرز عقل بشری در شناخت حقایق فرا طبیعی دین دیدگاههای گوناگون دارند. برخی مانند معتزله به شدت عقل محورند و برخی مانند سلفیه عقل گریز ولی سنت محورند و گروهی دیگر مانند اشاعره که طیف گستردهای از متکلمان را در خود جای دادهاند دو گروهاند که برخی حدود دخالت عقل در فهم حقایق دین را مضیّق و برخی دیگر موسّع میدانند. متکلمان امامیه عقل و نقل را در شناخت این حقایق معتبر میدانند. در این مقاله براساس مستندات متکلمان این سخن برهانی شده است.
***
*. دانشیار دانشگاه قم.
[i].مراد از الهیات در اینجا بالمعنی الاخص یا حقایق فرا طبیعی است که ادیان الهی از آن سخن میگویند.
جایگاه عقل در الهیات[i] از نگاه متکلمان مسلمان
علی الهبداشتی*
چکیده
متکلمان مسلمان درباره حد و مرز عقل بشری در شناخت حقایق فرا طبیعی دین دیدگاههای گوناگون دارند. برخی مانند معتزله به شدت عقل محورند و برخی مانند سلفیه عقل گریز ولی سنت محورند و گروهی دیگر مانند اشاعره که طیف گستردهای از متکلمان را در خود جای دادهاند دو گروهاند که برخی حدود دخالت عقل در فهم حقایق دین را مضیّق و برخی دیگر موسّع میدانند. متکلمان امامیه عقل و نقل را در شناخت این حقایق معتبر میدانند. در این مقاله براساس مستندات متکلمان این سخن برهانی شده است.
واژگان کلیدی: عقل، معتزله، امامیه، اشاعره، سلفیه
***
*. دانشیار دانشگاه قم.
پینوشتها
[i].مراد از الهیات در اینجا بالمعنی الاخص یا حقایق فرا طبیعی است که ادیان الهی از آن سخن میگویند.
L محمد علی اخگر
دوره 7، شماره 13 ، مهر 1394، ، صفحه 19-40
چکیده
محمد علی اخگر*مقالهی حاضر با استفاده از آموزههای عقلانی و وحیانی در حیطهی معنای زندگی و سبک زندگی به بررسی رابطهی این دو مسالهی اساسی پرداخته و با نشان دادن همراهی و همرأیی عقل و وحی، به اثبات ارتباط مستحکم بین معنا و سبک زندگی میپردازد. کیفیت این ارتباط از دیدگاه این دو منبع مهم معرفتی به گونهای است که سبک زندگی افراد ...
بیشتر
محمد علی اخگر*مقالهی حاضر با استفاده از آموزههای عقلانی و وحیانی در حیطهی معنای زندگی و سبک زندگی به بررسی رابطهی این دو مسالهی اساسی پرداخته و با نشان دادن همراهی و همرأیی عقل و وحی، به اثبات ارتباط مستحکم بین معنا و سبک زندگی میپردازد. کیفیت این ارتباط از دیدگاه این دو منبع مهم معرفتی به گونهای است که سبک زندگی افراد ریشه در معنای زندگی آنها داشته و در حقیقت حاکی از آن است. این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی نگارش یافته است با پرسشگری در خصوص رابطهی معنا و سبک زندگی از دیدگاه این دو منبع، منجر به کشف این یافتهی بنیادین و ضروری میگردد که هر دو منبع معرفت نقطهی آغاز محقق کردن هر نوع سبک زندگی از جمله سبک زندگی اسلامی را محقق کردن معنای زندگی متناسب با آن میدانند. * استادیار گروه معارف، واحد شیراز دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران mohamad.akhgar@gmail.com.
دوره 6، شماره 10 ، فروردین 1393، ، صفحه 23-46
چکیده
احمد بهشتی[1] از آن جایی که صحابت پیامبر| برای آنهایی که منحرف نشدهاند، فضیلت محسوب میشود، و از آن جایی که همه صحابه در فضیلت یکسان نیستند، این نوشتار در پی این است که به دور از تعصب و جمود، افضل صحابه را شناسائی کند. با توجه به این که برخی به افضلیت ابوبکر رای داده، و احیاناً عمر را هم بعد از ابوبکر افضل شمردهاند، در این نوشتار، ...
بیشتر
احمد بهشتی[1] از آن جایی که صحابت پیامبر| برای آنهایی که منحرف نشدهاند، فضیلت محسوب میشود، و از آن جایی که همه صحابه در فضیلت یکسان نیستند، این نوشتار در پی این است که به دور از تعصب و جمود، افضل صحابه را شناسائی کند. با توجه به این که برخی به افضلیت ابوبکر رای داده، و احیاناً عمر را هم بعد از ابوبکر افضل شمردهاند، در این نوشتار، با استناد به مناظره امیرالمؤمنین× با ابوبکر و ملاکات مستند و مستدلی که آن حضرت برشمرده، ثابت کرده ایم که آن حضرت بر همه صحابه برتری دارد. به دلایل و ملاکات خواجه طوسی هم اشاره کرده ایم. [1]. دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات تهران. www.ahmadbeheshti.ir