فلسفه
بررسی جایگاه علیت در تعامل عقل و دین، در فلسفه ابن سینا و مالبرانش

احترام کاظمی؛ محمدرضا شمشیری

دوره 14، شماره 26 ، فروردین 1401

چکیده
  این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی فراهم آمده به­دنبال چگونگی تعامل عقل و دین بنا بر علیتی است که در فلسفه ابن­سینا و مالبرانش اثبات شده است. این دو با نگاهی خدامحورانه، به­دنبال ارائه علیتی هستند که ذیل آن خدایی همخوان با دین را به اثبات رسانده و تصویری عقلانی و همخوان با آموزه­های دینی از عالم نشان دهند. عالم ابن­سینا عالمی ...  بیشتر

فلسفه
نقش عقل در رفتار انسان بر اساس روایات علوی

محمد غفوری منش؛ حمید حمیدیان

دوره 14، شماره 26 ، فروردین 1401

چکیده
  تا کنون و به صورت جداگانه پژوهش­های متعددی با موضوع «عقل» در حوزه معرفت­شناسی و نیز موضوع «رفتار» در حوزه اخلاق و تربیت صورت پذیرفته است. نوشتار پیش­رو، با محوریت کلام امام علی (علیه­السلام) به مطالعه میان­رشته­ای موضوع «عقل و رفتار» پرداخته است؛ زیرا بدون شک روایات امیرالمؤمنین (علیه­السلام)، به­عنوان ...  بیشتر

فلسفه
مفهوم­شناسی عقل در قرآن کریم با تأکید بر روابط هم نشینی

حمیده تجملیان؛ خسرو باقری نوع پرست؛ سعید وزیری؛ سید علیرضا افشانی

دوره 13، شماره 24 ، فروردین 1400، ، صفحه 26-45

چکیده
  هدف از نگارش این مقاله تبیین مفهوم «عقل»، به  مثابه یکی از مفاهیم مهم و پربسامد قرآنی، می­باشد. این مفهوم در قرآن­کریم جایگاهی ویژه دارد و تکرار این واژه، نشان­دهنده­ی­اهمیت وافر آن است. در این جستار با همین هدف  و از رهگذر روش توصیفی- تحلیلی  به  تحلیل­مفهومی «عقل» و استخراج مقولات معنایی آن از آیات قرآن­کریم ...  بیشتر

فلسفه
بررسی کاربردها و کارکردهای عقل از منظر قرآن کریم

رمضان علی تبار

دوره 13، شماره 24 ، فروردین 1400، ، صفحه 98-115

چکیده
  در قرآن کریم به صورت مستقیم و غیرمستقیم به «عقل» به عنوان یکی از منابع و ابزارهای معرفتی پرداخته و بر اساس آن، بشر به تعقل و عقلانیت دعوت شده است. در برخی آیات قرآن کریم به صورت مستقیم و با دلالت مطابقی از واژه عقل و مشتقات آن استفاده شده و در دسته دیگر به صورت غیر مستقیم و با دلالت التزامی، در قالب واژه‌هایی نظیر: قلب، لبّ، فؤاد ...  بیشتر

فلسفه
عقل گرایی و فلسفه در معرفت دینی علامه طباطبائی و استاد حکیمی

علی محمد قهرمانی؛ احمد بهشتی؛ محمد سعیدی مهر

دوره 12، شماره 23 ، مهر 1399، ، صفحه 96-113

چکیده
  چکیدهعقل و به‌تبع آن، فلسفه به‌عنوان نماد عقل‌گرایی یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های شکل‌گیری معرفت دینی در رابطه دوسویه عقل و نقل است.در این میان علامه طباطبائی با احصاء راه‌های معرفت دینی به،وحی،عقل،کشف و شهود قلبی، با به‌کارگیری این سه سعی در ایجاد رویکردی اتحادی در حوزة معرفت دینی داشته است.لیک استاد حکیمی با طرح بحث تفکیک و همچنین ...  بیشتر

فلسفه
تبیین معنای عقل از منظر ملاصدرا و حائری یزدی با تکیه بر اصول کافی

روح اله آدینه؛ سمانه شاهرودی

دوره 12، شماره 23 ، مهر 1399، ، صفحه 114-133

چکیده
  این پژوهش معنا و کارکرد عقل را از دیدگاه ملاصدرا و مهدی حائری یزدی، دو شارح بزرگ کتاب اصول کافی مورد بررسی قرار می دهد. تحلیل معنای عقل از منظر دو فیلسوف که از نظر زمانی سه قرن فاصله دارند، از اهمیت این پژوهش حکایت دارد. با وجود سه قرن اختلاف زمان بین این دو فیلسوف، نقاط مشترک فراوانی بین آراء آنها یافت می شود. همچنین اختلاف نظرهایی در ...  بیشتر

فلسفه
شناخت تحلیلی عوامل آسیب زا در خردورزی مبتنی بر رهیافت های نهج البلاغه

عباس بخشنده بالی

دوره 12، شماره 22 ، فروردین 1399، ، صفحه 129-142

چکیده
  یکی از مهم ترین ویژگی های متمایز کننده انسان از دیگر انواع مخلوقات، خردورزی است. در موارد متعدد این ویژگی که در انسان وجود دارد دچار آسیب های جدی شده و کارایی خود را برای شکل دهی جهان بینی صحیح از دست می دهد. چنین انسانی نمی تواند در راستای خودشکوفایی مناسب و مورد تایید ادیان آسمانی برنامه ریزی کرده و گام بردارد. بنابراین، شناخت عوامل ...  بیشتر

توحید ذاتی از دیدگاه شیخ بهائی

سید علی اکبر فاطمی؛ احمد بهشتی؛ محمد سعیدی مهر

دوره 11، شماره 21 ، مهر 1398، ، صفحه 83-106

چکیده
   توحید و اقسام آن از جمله مباحثی است که راه را به سوی خداشناسی باز می­کند و در این میان توحید ذاتی یکی از کلیدی ترین مباحث به شمار می­رود. شیخ بهائی از محققین و اندیشمندانی است که به دقت به این مهم پرداخته به نوعی که تحلیل و بررسی اندیشه­های او می­تواند به روشن شدن بیشتر این موضوع مدد رساند. شیخ بهائی توحید ذاتی را از ارکان یقینی ...  بیشتر

اعتبارسنجی کارکرد معرفتی عقل با تأکید بر دیدگاه شیخ مفید

اسدالله کردفیروزجائی

دوره 11، شماره 20 ، فروردین 1398، ، صفحه 125-148

چکیده
    عقل یکی از منابع مهم معرفتی در کشف حقایق دینی است که کارکرد معرفتی آن در حوزه الهیات از دیرباز نزد دین پژوهان و متکلمان از اعتبار خاصی برخوردار بوده و هم اکنون نیز همچنان بر اعتبارآن تأکید می شود. اما دربین برخی از نحله های فکری-کلامی در نقش آفرینی و کارکرد معرفتی آن نکات قابل تأملی وجود دارند که می توانند شبهاتی ایجاد نمایند که ...  بیشتر

رابطه عقل وشرع از دیدگاه میرداماد و فیض‌کاشانی

مجتبی سرگزی پور؛ نادر مختاری افراکتی؛ امیر بارانی

دوره 11، شماره 20 ، فروردین 1398، ، صفحه 203-230

چکیده
    عقل و شرع مباحثی نو در حیطه­ی علوم انسانی نیست و کتب اندیشمندان مشحون از تحلیل­های عمیق در این باب است. آنچه در بحث مذکور حائز اهمیت است، سخن از ارتباط این دو است. کاشانی برخلاف مسلک اخباری خود به استفاده­ی گونه­ای­ از عقل در فهم احکام شرع معتقد است، به این شکل که از عقل استدلالی به­عنوان یک ابزار برای رسیدن به حکم شرعی ...  بیشتر

کاربست های عقل تفسیری با تأکید بر محدوده آن

کامران اویسی؛ سید رضا مودب

دوره 10، شماره 19 ، مهر 1397، ، صفحه 89-110

چکیده
  کاربست‏های عقل تفسیری با تأکید بر محدوده آنعقل از مباحثی است که حکما انواع مختلفی از آن را تعریف نموده به گونه‏ای که برخی از آنها اشتراک لفظی و بعضی دیگر اشتراک معنوی و تشکیک در مراتب دارند. عقل در یک نگاهوجود شناختی دارای دو اصطلاح می‏باشد یکی جوهری مجرد و دیگری قوه مُدرِکه؛ که دومی در تفسیر استفاده می شود؛ کاربرد عقل در تفسیر ...  بیشتر

تأثیر فلسفی ابن سینا و ابن رشد بر ابن میمون؛با تأکید بر نقش عقل در فهم متون دینی

عباس بخشنده بالی؛ عبدالرحمن باقرزاده؛ مهران رضایی

دوره 10، شماره 19 ، مهر 1397، ، صفحه 161-187

چکیده
  زمانی که فلسفه غرب در عصر ظلمت به سر می برد، برخی فیلسوفان مسلمان با درک عمیق فلسفه و به کارگیری آن در حوزه اسلامی به نوآوری‏هایی دست یافتند. علاوه بر این، توانستند بر اندیشمندان ادیان مختلف نیز تاثیرگذار باشند. ابن‏سینا و ابن‏رشد را می توان نمونه آشکاری برای تأثیرات مختلف در حوزه یهودیت به حساب آورد. این پژوهش که با شیوه توصیفی-تحلیلى ...  بیشتر

سنجه­ های عقل و نقل در مسئله حجاب با محوریت تقوی

علی احمد ناصح؛ زهرا معارف

دوره 10، شماره 19 ، مهر 1397، ، صفحه 169-187

چکیده
  بحث از پوشش و حجاب از منظر عقل و نقل، اهتمامی است تا این حقیقت را بیان کند که حجاب حکمی شرعی و دستوری عبادی همانند سایر تکالیف شرعی است و با محوریت تقوای الهی، پای‌بندی به آن نشانه‌ عبودیت و گردن ‌نهادن به ‌فرامین شرعی می‌باشد. از آن جا که ذات اقدس الهی بر اساس مصالح و مفاسد واقعی، برنامه زندگی سعادتمندانه را برای بندگانش ترسیم نموده ...  بیشتر

نقد و بررسی دیدگاه تفکیکیان نص‏گرا در «حصرپنداری فهم معرفتی قرآن»

اکرم رحیمی؛ محمد محمدرضایی؛ عبدالحمید فلاح نژاد؛ یداله دادجو

دوره 10، شماره 19 ، مهر 1397، ، صفحه 255-277

چکیده
  تفکیکیان نص‏گرا در روش شناخت دین و طریق دستیابی به معارف آن، منبع وحیانی را تنها منبع شناخت مطرح می‏کنند لذا مدعی انحصار فهم حقیقت دین به شیوه‏ای خاص هستند وچنین مدعایی، منبعث از نگرش خاص ایشان به تحدی و اعجاز قرآن می‏باشد؛ یعنی تحدی قرآن تنها درعلوم و معارف است و معرفتی که توسط اهل بیت^ حاصل می‏شود اصیل‏تراست و دخالت‏دادن ...  بیشتر

مختصات عقلانیت فطری از منظر علامه طباطبایی

مهدی جلالوند؛ اسحاق طاهری؛ محمد سعیدی مهر

دوره 10، شماره 18 ، خرداد 1397، ، صفحه 7-28

چکیده
  عقلانیت یکی از موضوعات معرفت شناسی است که درباره آن نظرات مختلف و گاه متضادی از سوی اندیشمندان ارائه شده است. علامه طباطبایی نیز با غور در معارف دینی رویکرد خاصی در مباحث عقلی برگزیده و با ادله ای محکم که برخاسته از باور راسخ ایشان بوده، رویکردهای مطرح دیگری را به چالش کشیده است. این مقال، ضمن ارائه تعریفی مبسوط از عقل و بیان اقسام آن، ...  بیشتر

مقایسه کیفیت استکمال نفس انسان از منظر ملاصدرا و ابن عربی

مهدی دهباشی؛ پیمانه زمانی

دوره 10، شماره 18 ، خرداد 1397، ، صفحه 51-74

چکیده
  استکمال نفس از دیدگاه فلسفه و عرفان امری پذیرفته شده است. آنچه در این میان بحث‏برانگیز است چگونگی استکمال نفس و بررسی عوامل دخیل در این روند می‏باشد. ملاصدرا، عوامل دستیابی به کمال را دو عامل شدت وجود و قوت مدرکات می‏داند. از حیث وجودی، نفس، مراتب نفس نباتی، حیوانی و در نهایت نفس انسانی را پشت‏سر می‏نهد و از حیث مدرکات نیز بر ...  بیشتر

نظم عقلانی در تقدّم و تأخر ادّله‏ و اصول استنباط احکام دینی

محمد علی راغبی

دوره 10، شماره 18 ، خرداد 1397، ، صفحه 75-94

چکیده
  در رشد و تعالی همه شاخه های علوم اسلامی _علاوه بر آیات و روایات- قواعد عقلی و منطقی نیز نقش بی‏بدیلی ایفاء نموده‏اند. توجه به فرایند منظم مقدمات عقلی، پیش‏‏شرط استفاده از هر نوع استدلال عقلی و نقلی می‏باشد. چینش ادله و امارات، قواعد و اصول عملی درمسیر استنباط در یک مسئله دینی باید از نظمی مشخص وعقلانی پیروی کند. زیرا برای بدست ...  بیشتر

نسبت‌شناسی عقل و عشق در معرفت شهودی (با رویکرد قرآنی و روایی)

عباسعلی رستمی نسب؛ سید حمید رضا علوی؛ منیره کریمی

دوره 10، شماره 18 ، خرداد 1397، ، صفحه 123-146

چکیده
  بسیاری از معارف مورد نیاز انسان از طریق معرفت شهودی حاصل می‏شود، و انسان مدرن، آفریننده و محصول تکنولوژیهای پیشرفته درعصر حاضر فراموش کرده به جز شناخت امور عادی و ساختن ابزارهای شگفت‏انگیز قابلیت شناخت حقایق هستی ورای محسوسات و رسیدن به حیات طیبه و آرامش حقیقی را نیز دارد و کمتر به معرفت شهودی توجه نموده است. نگارنده بر آن شد تا ...  بیشتر

نقش نام‏ها و اوصاف قرآنی قیامت در تربیت عقل نظری و عملی

فتح الله نجارزادگان؛ سید اسحاق حسینی کوهساری؛ نجمه کیوان نژاد نجف آبادی

دوره 10، شماره 18 ، خرداد 1397، ، صفحه 175-195

چکیده
  قرآن کریم از رخداد قیامت با نام‏ها و اوصاف گوناگون یاد می‏کند. این تنوّع حکیمانه، همسو با هدف قرآن و در راستای هدایت و تربیت آدمی است. یکی از ابعاد وجودی انسان، عقل یا نیروی ادراکی نظری و عملی او است. این مقاله درپی پاسخ به این پرسش است که نام‏ها و اوصاف قیامت در تربیت عقل انسان چه نقشی ایفا می‏کند. در پایان چنین به دست آمد که این ...  بیشتر

جایگاه عقل در دین شناسی از دیدگاه علامه طباطبایی و ابن ‏تیمیه

علی اله بداشتی؛ محسن پیرهادی

دوره 9، شماره 16 ، فروردین 1396، ، صفحه 7-30

چکیده
  یکی از مباحث مهم در دین شناسی جایگاه عقل در درک معارف دینی است، در پژوهش پیش رو تلاش می‌شود جایگاه عقل از دیدگاه ابن تیمیه و علامه طباطبایی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد، تا نقاط قوت وضعف دو دیدگاه روشن شود. ابن تیمیه معتقد است گاهی عقل بر قوه‏ای گفته می‌شود که انسان با آن تعقل می‌کند، چنانکه بر علوم و اعمالی که با آن قوه حاصل شده نیز ...  بیشتر

عقل از دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی و محمدرضا حکیمی

حبیب الله دانش شهرکی؛ حسن یعقوبی

دوره 9، شماره 16 ، فروردین 1396، ، صفحه 55-76

چکیده
  سئوال از چیستی عقل در نزد تفکیکان اصلی‏ترین مسئله است. حاصل مقایسه دیدگاه دو شخصیت تاثیرگذار در مکتب تفکیک این است که اصفهانی با توجه به نوع انسان شناختی که دارد عقل را امری مجرد، مغایر با علم و نفس و متغایر با معقول می‏داند. و قائل است که قطع و یقین در صورتی که علم حصولی را ایجاد کند، معتبر است. همچنین اعتقاد به اینکه عقل و علم هر ...  بیشتر

تحلیل عقلی دینی جایگاه «برند ملی کشور اسلامی»

داود فیض؛ سید محمد میرمحمدی؛ عظیم زارعی؛ محمد مهدی ایزدخواه

دوره 9، شماره 16 ، فروردین 1396، ، صفحه 136-161

چکیده
  برند مجموعه‏ای از ادراکات ذهنی نسبت به چیزی است که در طول زمان در اذهان شکل می‏گیرد. یکی از قلمروهای برند، حیطه کشورها و ملت‏هاست بطوریکه تاکنون بیش از 50 کشور فعالیت‏هایی را بر روی برندشان متمرکز کرده‏اند تا جایگاه مطلوب برند کشورشان را در اذهان ایجاد کنند. این مقاله برآن است با بکارگیری روش دینی و مقایسه کردن با عقل متعارف ...  بیشتر

دیدگاه ابن رشد درباره نقش عقل در فهم دین و تأثیر این دیدگاه بر توماس آکویناس

عباس بخشنده بالی

دوره 8، شماره 15 ، مهر 1395، ، صفحه 7-28

چکیده
  ابوالولید محمدبن احمدبن رشد معروف به ابن‌رشد یکی از معروف ترین مفسران آثار ارسطو در اندلس قرون وسطی می باشد. وی بر خلاف برخی اندیشمندان مسلمان که خردورزی در متون دینی را نادرست می‌دانستند، به دلایلی از آیات و روایات توجه می دهد که نه تنها خردورزی در متون دینی نادرست نیست بلکه از نگاه دین ضروری است. از سویی دیگر، توماس آکویناس در حوزه ...  بیشتر

محوریت انسان در نظام تشریع

محمدجواد سلمانپور

دوره 8، شماره 15 ، مهر 1395، ، صفحه 49-70

چکیده
  دانش فقه مبتنی بر نوعی انسان‎شناسی و عقل شناسی است، زیرا موضوع اصلی فقه انسان مکلف و مهم‎ترین منبع آن عقل می‎باشد و اساسا انسان و عقل‌محور و مقوم تشریع اسلامی است. اما از آنجا که شناخت انسان و عقل بحثی کلامی و از مبادی فقه به حساب می‎آید،  به طور متمرکز و مستقیم در دانش فقه و اصول فقه مورد بررسی و تحقیق قرار نمی‎گیرد، از همین ...  بیشتر

نگرشی نوین در تبیین ضرورت عقلی عمل به دستورات شرعی با تأکید بر آیات و روایات

مهدی شجریان

دوره 8، شماره 15 ، مهر 1395، ، صفحه 71-90

چکیده
  یکی از ویژگی های بارز خردمندان در آیات قرآن کریم و روایات اسلامی، «اطاعت الهی» و عمل به دستورات شرع است. این مساله از اوصاف جزئی و متعددی که برای عاقلان در این متون ذکر شده اند نیز قابل استفاده است. هر چند پاره ای از این دستورات با عقل مستقل نیز قابل کشف هستند اما اکثریت قریب به اتفاق آنها نیز اینگونه نبوده و «عقل گریز» ارزیابی ...  بیشتر