دین مبین اسلام برای خردورزی و عقلانیت، اهمیت شایانی قائل است. امام کاظم7 به هشام فرمود:
ای هشام، خدای متعال هیچ چیزی را تقسیم نکرد که برتر از عقول باشد. خواب عاقل از بیداری جاهل برتر است. اقامت عاقل از سفر جاهل برتر است. خدای متعال هیچ پیامبری برنینگیخت مگر اینکه عقلش را کامل کرد و عقلش از عقول همه امت برتری یافت. هیچ چیزی در ضمیر ...
بیشتر
دین مبین اسلام برای خردورزی و عقلانیت، اهمیت شایانی قائل است. امام کاظم7 به هشام فرمود:
ای هشام، خدای متعال هیچ چیزی را تقسیم نکرد که برتر از عقول باشد. خواب عاقل از بیداری جاهل برتر است. اقامت عاقل از سفر جاهل برتر است. خدای متعال هیچ پیامبری برنینگیخت مگر اینکه عقلش را کامل کرد و عقلش از عقول همه امت برتری یافت. هیچ چیزی در ضمیر پیامبران برتر از جهاد عقلی مجتهدان نیست و هیچ بندهای فرائض خدا را ادا نکرد مگر اینکه درباره آن به تعقل پرداخت و هیچ عابدی در فضیلت عبادت به فضیلت عاقلان نرسید. عاقلان همانهایند که خدای متعال دربارهشان میفرماید: «جز خردمندان متذکر نمیشوند.»[1]
از این روایت چند نکته به دست میآید:
1ـ خدای متعال به انسان نعمتهای بیشماری داده است، ولی هیچ نعمتی برتر از عقل نیست.
2ـ خواب عاقل برتز از خواب جاهل است.
3ـ توقف عاقل در یک نقطه برتر از سیر و سیاحت جاهل است.
4ـ هیچ بشری تا عقلش کامل نشد به نبوت یا رسالت مبعوث نشد.
5ـ عقل پیامبران از عقول همه آحاد امتشان بالاتر است.
6ـ در ضمیر پیامبران جهاد عقلی انسانها از هر جهادی برتر است.
7ـ عبادت در صورتی ارزش دارد که توأم با تعقل باشد و عابدان با عاقلان قابل قیاس نیستند.
8ـ تذکر پذیری برای انسان از ارزشهای والاست. ولی این ارزش والا تنها در خور خردمندان است. ({وَمَا یَذَّکَّرُ إِلا أُولُو الألْبَابِ})
9ـ از آنجا که عقل را معصوم در برابر جهل و عاقلان را در برابر جاهل قرار داده، معلوم میشود که انحراف از راه عقلانیت، جهالت است و بنابراین، انسانهای عقلگریز و عقلستیز و آنهایی که عقل را اسیر هوا و هوس کرده و هوا و هوس را امیر ساختهاند، جاهلند.
10ـ بیجهت نیست که برخی از فلاسفه، حکماء را بعد از انبیاء از اشراف اهل بهشت شمردهاند، و این نیست مگر به واسطه عقلانیت آنها که در بعد نظر در پی کشف حقیقت و در بعد عمل، در پی فعل جمیلند.
[1]. یا هشام، ما قسم اللهُ شیئاً أفضَلُ مِنَ العقوُل، فنومُ العاقلِ أفضلُ مِن سهرِ الجاهل، و إقامةُ العاقلِ أفضلُ مِن شخوصِ الجاهلِ، و لا بعثَ اللهُ نبیّاً و لا رسولاً حتّی یستکمل العقل، و یکون عقلهُ أفضل من اجتهادِ المجتهدین و ما أدی العبد فرائض الله حتّی عقل عنه و لا بلغ جمیع العابدین فی فضل عبادتهم ما بلغ العاقل، و العقلاء هم أولوالالباب الذین قال الله تعالی: {وَمَا یَذَّکَّرُ إِلا أُولُو الألْبَابِ} (بقره:2، آیه 269). (کلینی، محمد بن یعقوب. 1388ق: ج1، ص12و13؛ دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم)
زین الدین اسلام پناه*
با توجه به اینکه فیلسوفان و متکلمان اسلامی واجبالوجود را خیر محض میشناسند و به خیر بودن نظام آفرینش اعتقاد راسخ دارند، این سؤال مطرح است که چرا خداوند بندگان خود را از عذاب بیم داده است و چرا گنهکاران را در آخرت، کیفر میدهد. آیا تخویف و کیفر با خیر بودن نظام هستی و خیّر بودن آفریدگار سازگار ...
بیشتر
زین الدین اسلام پناه*
با توجه به اینکه فیلسوفان و متکلمان اسلامی واجبالوجود را خیر محض میشناسند و به خیر بودن نظام آفرینش اعتقاد راسخ دارند، این سؤال مطرح است که چرا خداوند بندگان خود را از عذاب بیم داده است و چرا گنهکاران را در آخرت، کیفر میدهد. آیا تخویف و کیفر با خیر بودن نظام هستی و خیّر بودن آفریدگار سازگار است؟
از آنجا که سؤالهای فوق دغدغه همگانی است، این نوشتار به تبیین راه حلهای مختلفی که از سوی فلاسفه و متکلمان اسلامی ارائه شده، میپردازد و سرانجام با نقد راه حلهای کلامی نتیجه میگیرد که راه حل اشکال، همان است که فلاسفه پیمودهاند.
* استاد دانشگاه.
سعید بهشتی*
مسعود قریب**
در فرهنگ اسلامی، دعا و راز و نیاز با خداوند از اهم واجبات و مورد تاکید فراوان میباشد. پژوهشگران در این پژوهش که از نوع «بنیادی» و «نظری» است ابتدا به مفهوم دعا میپردازد و آن را «خواندنِ همراه با خواست و طلب» میدانند. سپس ضرورت دعا را مورد مداقّه قرار داده و در گام سوم، مراتب دعا را بیان ...
بیشتر
سعید بهشتی*
مسعود قریب**
در فرهنگ اسلامی، دعا و راز و نیاز با خداوند از اهم واجبات و مورد تاکید فراوان میباشد. پژوهشگران در این پژوهش که از نوع «بنیادی» و «نظری» است ابتدا به مفهوم دعا میپردازد و آن را «خواندنِ همراه با خواست و طلب» میدانند. سپس ضرورت دعا را مورد مداقّه قرار داده و در گام سوم، مراتب دعا را بیان میدارد.
در مرحله بعد نقش دعا در تربیت انسان از چهار جنبه مورد بررسی قرار گرفته و نتایج زیر حاصل شده است:
از جنبه اخلاقی؛ دعا کننده باید توجه خود را از غیر خدا قطع نموده، خلوص نیت را لحاظ کند و همچنین از رذائل اخلاقی مبرّی و به صفات پسندیده الهی آراسته گردد.
از بعد اجتماعی؛ دعا کننده برای تسریع در اجابت دعا باید اولاً، دعای بر دیگران را بر حاجت خود مقدم دارد. ثانیاً، به دعای جمعی و گروهی همت گمارد.
از جنبه عاطفی؛ دعا کننده باید احساسات خود را به خداوند، پیامبر و اهل بیت او (صلوات الله علیهم اجمعین) ابراز نموده و نیز از استغفار نسبت به معاصی خود غفلت نورزد.
واز جنبه جسمانی؛ انسان دیندار باید بهترین کلید حل امراض جسمانی و روانی و رفع اضطرابهای زندگی را در راز و نیاز با پروردگار و «دعا درمانی» بداند.
* دانشیار و مدیر گروه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی
** کارشناس ارشد فلسفه تعلیم وتربیت اسلامی