• صفحه اصلی
  • مرور
    • شماره جاری
    • بر اساس شماره‌های نشریه
    • بر اساس نویسندگان
    • بر اساس موضوعات
    • نمایه نویسندگان
    • نمایه کلیدواژه ها
  • اطلاعات نشریه
    • درباره نشریه
    • اهداف و چشم انداز
    • اعضای هیات تحریریه
    • همکاران دفتر نشریه
    • اصول اخلاقی انتشار مقاله
    • بانک ها و نمایه نامه ها
    • پیوندهای مفید
    • پرسش‌های متداول
    • فرایند پذیرش مقالات
    • اخبار و اعلانات
  • راهنمای نویسندگان
  • ارسال مقاله
  • داوران
  • تماس با ما
 
  • ورود به سامانه ▼
    • ورود به سامانه
    • ثبت نام در سامانه
  • English
صفحه اصلی فهرست مقالات مشخصات مقاله
  • ذخیره رکوردها
  • |
  • نسخه قابل چاپ
  • |
  • توصیه به دوستان
  • |
  • ارجاع به این مقاله ارجاع به مقاله
    RIS EndNote BibTeX APA MLA Harvard Vancouver
  • |
  • اشتراک گذاری اشتراک گذاری
    CiteULike Mendeley Facebook Google LinkedIn Twitter
عقل و دین
arrow مقالات آماده انتشار
arrow شماره جاری
شماره‌های پیشین نشریه
دوره دوره 10 (1397)
شماره شماره 18
دوره دوره 9 (1396)
دوره دوره 8 (1395)
دوره دوره 7 (1394)
دوره دوره 6 (1393)
دوره دوره 5 (1392)
دوره دوره 3 (1390)
دوره دوره 2 (1389)
دوره دوره 1 (1388)
راغبی, محمد علی. (1397). نظم عقلانی در تقدّم و تأخر ادّله‏ و اصول استنباط احکام دینی. عقل و دین, 10(18), 75-94.
محمد علی راغبی. "نظم عقلانی در تقدّم و تأخر ادّله‏ و اصول استنباط احکام دینی". عقل و دین, 10, 18, 1397, 75-94.
راغبی, محمد علی. (1397). 'نظم عقلانی در تقدّم و تأخر ادّله‏ و اصول استنباط احکام دینی', عقل و دین, 10(18), pp. 75-94.
راغبی, محمد علی. نظم عقلانی در تقدّم و تأخر ادّله‏ و اصول استنباط احکام دینی. عقل و دین, 1397; 10(18): 75-94.

نظم عقلانی در تقدّم و تأخر ادّله‏ و اصول استنباط احکام دینی

مقاله 4، دوره 10، شماره 18، بهار و تابستان 1397، صفحه 75-94  XML اصل مقاله (393.08 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسنده
محمد علی راغبی email
دانشکده الهیات گروه فقه و مبانی حقوق
چکیده
در رشد و تعالی همه شاخه های علوم اسلامی _علاوه بر آیات و روایات- قواعد عقلی و منطقی نیز نقش بی‏بدیلی ایفاء نموده‏اند. توجه به فرایند منظم مقدمات عقلی، پیش‏‏شرط استفاده از هر نوع استدلال عقلی و نقلی می‏باشد. چینش ادله و امارات، قواعد و اصول عملی درمسیر استنباط در یک مسئله دینی باید از نظمی مشخص وعقلانی پیروی کند. زیرا برای بدست آوردن حکمی از احکام با ادّله، اصول و قواعد گوناگونی روبرو می‏شویم. شناخت جایگاه هر یک از ادّله و تقدّم و تأخر صحیح و منطقی بعضی بر بعض دیگر از مهمترین جهات استنباط است. در این مقاله از طریق مطالعه کتابخانه‏ای و تحلیل مطالب مرتبط با موضوع سعی می‏کنیم با تبیین مراحل استنباط و اِعمال هر یک از ادّله و اصول و چرایی تقدیم یا تأخیر یک دلیل بر دلیل دیگر به شکل منطقی و عقلائی، نظمی ارائه کنیم که حاکی از چینش دقیق و منسجم ادّله و اصول می‏باشد و در دستیابی به احکام و قوانین لازم است نسبت به آن شناخت کامل پیدا می‏شود.

تازه های تحقیق

نتیجه‏ گیری

آنچه که از این مباحث بدست می‏آید:

مسیر استنباط احکام دینی، مسیری است عقلانی ومنطقی و چینش ادله و قواعد و اصول از یک نظم و ترتیب خاصی برخوردار است که در طول سالیان گذشته بوسیله علمای دین تدوین گردیده است.

استنباط و بدست آوردن احکام دینی نیاز به آشنایی به علم و فن استنباط دارد که مشتمل بر قواعد استنباط است وهر شخصی بدون توجه به این فن و قواعد استنباط نمی‏تواند دراین عرصه وارد شود.

وجوه جمع بین ادّله، اصول و قواعد و تقدّم و تأخر آن‏ها عبارت است از: تخصیص، تقیید، حکومت و ورود و سایر قواعد مربوط به تعارض ادله.

ادّله، اصول و قواعد استنباط به ترتیب و شرح ذیل بر یکدیگر مقدّم می‏شوند:

الف- ادّله‏ی قطعی به تخصّص بر سایر ادّله.

ب- ادّله‏ی ظنی به وجه حکومت یا ورود بر اصول عملی عقلی؛ و به وجه ورود بر اصول عملی شرعی.

ج ـ قواعد فقهی نظیر، قاعده‏ی لاضرر به وجه حکومت بر ادّله‏ی ظنی؛ و ادّله‏ی ظنی به وجه ورود بر برخی از قواعد فقهی مثل قاعده‏ی ید، و قواعد فقهی بر اصول عملی به وجه حکومت یا تخصیص.

د ـ اصل استصحاب به وجه حکومت یا ورود بر سایر اصول عملی، و استصحاب سببی بر مسبّبی به وجه حکومت.

ه‍ ـ سایر اصول عملی به حسب موارد بر یکدیگر.

 

پی‏نوشت

1. امام خمینی این تقدیم و اظهریّت را لفظی نمی‏دانند بلکه ناشی از فعل متکلم می دانند. (ر.ک: امام خمینی، 1358: 338)

2. بنا بر مبنای محقّق خراسانی و محقّق نائینی در واقع بین تخصیص و تقیید فرقی نیست و بازگشت تخصیص به تقیید است و فرق از نظر لفظ و اصطلاح است، (ر.ک: آخوند خراسانی، کفایه الاصول ، 1373 :ج1، 250؛ خوئی ،1352: 441 و 450.)

3. محقّق خراسانی اصطلاح دیگری را غیر از آنچه ذکر شد، با عنوان توفیق عرفی که جامع تمام این وجوه است، ذکر می‏کند؛ به این صورت که اگر دو دلیل بر عرف عرضه شود، عرف بین این دو دلیل وفق می‏دهد؛ اما کیفیت وفق مختلف است؛ گاهی کیفیت وفق، به تخصیص و تقیید است و گاهی به ورود و حکومت، گاهی به حمل ظاهر بر اظهر یا حمل ظاهر بر نص و گاهی به حمل یکی از دو دلیل به حکم اقتضایی و دلیل دیگر به حکم فعلی، مثل حمل ادّله‏ی اولی احکام بر حکم اقتضایی و ادّله لاضرر بر حکم فعلی که ظاهر نظریه‏ی خود محقّق خراسانی در تقدیم ادّله لاضرر بر ادّله اولی احکام است. (ر.ک:آخوند خراسانی، 1373: ج2، 376)

4. مستفاد از ادّله.

5. البته امام خمینی، قایل به حکومتی هستند که نتیجه اش ورود است.(امام خمینی،1358 : 24)

6. غیر از حکومت سه وجه اساسی دیگر ذکر شده است. وجه اول: تقدیم دلیل قاعده‏ی لاضرر، از باب توفیق عرفی که این وجه ظاهرا مختار محقّق خراسانی است؛ به این صورت که عرف، ادّله ی اولی احکام را بر حکم اقتضایی و دلیل لاضرر را بر حکم فعلی حمل می کند.(ر.ک: آخوند خراسانی،1374:ج2، 376) وجه دوم: تقدیم دلیل قاعده‏ی لاضرر از این جهت است که این دلیل بر نهی الهی از ایجاد ضرر دلالت می‏کند. به این بیان که «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» مانند آیه‏ی شریفه «لارفث ولا فسوق ولا جدال فی الحج» (بقره / 197) است که قول مختار شیخ الشریعه اصفهانی است. (شریعت اصفهانی،1406: 250)جه سوم: تقدیم دلیل قاعده‏ی لاضرر از این جهت است که این دلیل بر نهی حکومتی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله صادر شده است دلالت می‏کند و ایشان با جمله‏ی لاضرر می‏خواهند حکم کنند به این که ضرر و ضرار نباشد که مختار امام خمینی است.(ر.ک: امام خمینی،1358: 40).

 

کلیدواژه‌ها
عقل؛ دین؛ استنباط؛ قطع؛ اماره؛ قاعده‏ی فقهی
عنوان مقاله [English]
The rational order in the priority and posteriority of the reasons and the principles of the inference of Religious laws
نویسندگان [English]
mohammad ali raghebi
theology
چکیده [English]
In the development and transcendence of all branches of Islamic science, besides verses and traditions, rational and logical rules have also played a role. The attention to the regular process of rational premises is the precondition for using any rational and narrational reasoning. In the path of inference of religious issue, the formation of evidence and presumptions and the practical rules and principles must follow a specific and rational order. Because to obtain a judgment of a subject, we encounter with various proofs, principles and rules. One of the most important aspects of inference and deduction is correct and reasonable recognition of position and priority and posteriority of each of the evidence. In this paper, through a library study and analysis of related contents, by explaining the steps of inference and the timing of the usage of each of the proofs and principles and by explaining why a reason is prior or posterior from another, we try to provide an order, in a logical and rational way, that indicates the exact and coherent arrangement of evidence and principles, and in order to achieve the rules and laws it is necessary to find complete knowledge about it.
کلیدواژه‌ها [English]
inference, certainty, presumption, jurisprudential rule, practical principle
مراجع

1-قرآن کریم

2-آخوند خراسانی، محمدکاظم، (1374 ق)، کفایة الاصول، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه.

3- ـــــــــــــــــــ، بی‏تا، فوائد الاصول (دررالفوائد فی الحاشیه علی الفرائد) ، قم، انتشارات بصیرتی.

4-انصاری، شیخ مرتضی، (1374ق)، رسائل (فرائدالاصول)، قم، انتشارات مصطفوی.

5-اصفهانی، محمدحسین، (1408ق)، نهایة الدرایة (حاشیه برکفایة الاصول)، قم، مؤسسه آل البیت.

6-بروجردی، محمدتقی، (1405ق)، نهایة الافکار (تقریرات درس محقق عراقی) ، قم، مؤسسه نشر اسلامی.

7-حائری، عبدالکریم، (1408ق)، دررالفوائد، قم، مؤسسه نشر اسلامی.

8-حرعاملی، محمدبن حسن، (1387ق)، وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة)، تهران : انتشارات اسلامیه.

9-حسینی بهبودی، سید محمد سرورواعظ، (1376 ق)، مصباح الاصول(تقریرات درس محقق خوئی)، نجف، مطبة نجف.

10-خمینی، روح الل ، (1358 ق)، الرسائل، قم ، مطبعة علمیه.

11-خوئی، سید ابوالقاسم، (1352 ق)، اجودالتقریرات (تقریرات درس محقق نائینی)، نجف، مطبعة عرفانی.

12-شریعت اصفهانی، فتح الله، (1406ق)، قاعده لاضرر، قم، موسسه نشر اسلامی.

13-طباطبائی، سیدمحمدرضا، (1408 ق)، تنقیح الاصول (تقریرات درس محقق عراقی)،نجف، مطبعة حیدریه.

14-عراقی، آقا ضیاء الدین، (1404 ق)، پاورقی فوائد الاصول، قم، مؤسسه نشر اسلامی.

15-فیاض، محمداسحاق، (1405 ق)، محاضرات فی الاصول الفقه (تقریرات درس محقق خوئی)، قم، انتشارات امام موسی صدر.

16-کاظمی، محمدعلی، (1404 ق)، فوائد الاصول (تقریرات درس نحقق نائینی)، قم، مؤسسه نشر اسلامی.

17-موسوی بجنوردی، میرزا حسن، (بی تا)، منتهی الاصول، قم، انتشارات بصیرتی.

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 69
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 52
صفحه اصلی | واژه نامه اختصاصی | اخبار و اعلانات | اهداف و چشم انداز | نقشه سایت
ابتدای صفحه ابتدای صفحه

Journal Management System. Designed by sinaweb.