نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم.
2 دانشجوی دکتری رشته کلام اسلامی دانشگاه قم.
چکیده
یکی از موضوعاتی که همواره ذهن حافظ پژوهان را به خود مشغول کرده است، دیدگاه خواجه در موضوع جبر و اختیار است. جماعت قابل اعتنایی مدعیاند که خواجه در اعتقادات بسان قاطبهی اهالی فارس در آن روزگار، و از مذهب جبر پیروی میکند. برخی او را اشعری میانه، عده ای او را اختیاراندیش و جماعت کمشماری نیز صاحب نگاه امر بین الأمرینی میشناسند. در این پژوهش، همت آن است که با روش توصیفی و تحلیلی و استخراج مبانی فکری خواجه در حوزهی هستیشناسی، انسانشناسی و فرجامشناسی و با بهرهبرداری از مفاهیم و قرائن و مصرّحات موجود در شعر خواجه، دیدگاه او را در موضوع جبر و اختیار، فراچنگ آوریم. فرجام پژوهش پیشرو، موضع خواجه را در مسألهی جبر و اختیار، موافق مشرب امامیه میداند و بر نگاه «امر بین الامرینی» و عقلگرایی اعتدالی او تأکید میورزد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Determinism and Free Will in the process of moderate rationalism of Hafiz Shirazi
نویسندگان [English]
- Sayed Ahmadreza Shahrokhi 1
- hasan ahmadi 2
1 Assistant professor at Oom university.
2 Phd student at Qom university
چکیده [English]
One of the matters that has always involved, especially in the contemporary era, the minds of Hafiz-researchers in the area of Hafiz-research has been the issue of determinism and free will in the Eye of Hafiz shirazes. Considerable groups maintain that Hafiz is like many other people of Fars region in that time of the pure Asharite opinion and based on many of his compositions followed the determinism school. Some consider him as a moderate Asharite and some know him of the free will thought and few people thought that he was of the view of Intermediate position. In this paper, using analytic descriptive method and also extracting notional bases of Khajih in the area of ontology, anthropology and teleology and similarly utilizing the present concepts and contexts and expressed matters we tried to grasp his view in the topic of determinism and free will. The end of this research is to reinforce and confirmation of the idea that knows Khajih’s stance on the issue of determinism and free will along with Imamiyah School and stresses on his moderateness view and his intermediate position in this matter.
کلیدواژه‌ها [English]
- Hafiz
- destiny
- determinism
- Free Will
- intermediate position
نتیجه گیری
برای اثبات امامیاندیش بودن و عقلانیت اعتدالی خواجه در مسألهی جبر و اختیار، در مجموع به دو دسته شاهد و قرینه میتوان استناد کرد؛ دستهای که مثبت اختیاراندیشی و نفی جبرباوری او است و دستهای دیگر که با ضمیمه کردن شواهد نوع اول، قرائنی محکم و قابل اعتنا بر نگاه امر بین الامرینی خواجه میتواند باشد. این شواهد به صورت خلاصه به قرار ذیل است:
الف. دسته ای که جبرباوری خواجه رانفی می کنند:
ـ اعتقاد به عدل و حکمت و کرامت اکتسابی انسانی
ـ مفاهیم مأخوذ از سرودههای خواجه از قبیل: اختیار، توصیه و پند، توبیخ و تحسین و عوامل آن
_ دعوت خواجه به کوشش و بلند همتی
ب.نفی تفویض:
_با توجه به اعتقاد خواجه در سریان علی الإطلاق قضا و قدر الهی،اندیشه تفویض در نزد خواجه نفی می شود
ج. اثبات امامی اندیش بودن خواجه با توجه به وجود ابیاتی که دلالت بر امر بین الامرین دارند.
و سرانجام آنکه مزیت تبیین و توجیه دیدگاه منتخب نسبت به دیدگاههای دیگر را میتوان در همه جانبهنگری و پرهیز از نگاه بخشی به شعر حافظ و کاربست مبانی فکری او در تحلیل افکارش دانست.
)