نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهدی قلی پور ¹
• محمد سعیدی مهر ²
• سید صدرالدین طاهری ³

¹ دانشجوی دکتری رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

² استادگروه فلسفه، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³ استاد گروه فلسفه، دانشکده ادبیات، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

یکی از مسائل مهم وجود شناسی صفات خداوند، مسئله رابطه ذات و صفات الهی و کیفیت اتصاف ذات خداوند متعال به صفات کمال است. پرسش این است که آیا صفات کمال از حیث وجود خارجی، عین ذات الهی هستند یا زائد بر ذات؟ این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی در صدد بررسی آراء عضدالدین‌ایجی در مسئله مزبور است. ایجی متکلمی اشعری است و در این مسئله از دیدگاه اشاعره که طرفدار زیادت خارجی صفات بر ذات الهی هستند حمایت می کند. با این وجود، وی در کتاب «المواقف» به نقد ادله اشاعره می‌پردازد، بدون آن که خود استدلال جدیدی را ارائه کند. افزون بر آن، دلایل قائلین به عینیت ذات الهی با صفات کمال را نیز نقد می کند. گویا بسنده کردن به نقد ادله مخالف را دلیلی کافی برای حمایت از دیدگاه مورد قبول خود می‌داند. در این مقاله نشان داده خواهد شد که هرچند نقدهای ایجی بر ادلۀ اشاعره وارد است، اما نقدهای وی بر ادلۀ قائلین به عینیت، قابل پاسخگویی است. نتیجه نهایی مقاله آن است که تلاش ایجی برای دفاع از مسلک اشعریان در مسئله زیادت صفات بر ذات، قرین توفیق نبوده است.
 

تازه های تحقیق

 نتیجه­گیری

ایجی همانند سایر هم مسلکان اشعری مذهب خود معتقد است که صفات کمال معانی قدیم و زائد بر ذات اند. او اگر چه دلایل اشاعره را در موضع ضعف دانسته و ایرادات چندی بر آنها وارد می‌کند - که البته می‌توان آن را نقطه قوتی برای او دانست- اما نقطه ضعف او این است که برای اثبات ادعای خود و هم مسلکانش دلیلی ذکر نمی‌کند. البته شاید او خواسته با نقد ادلۀ عینیت صفات با ذات الهی، این نقیصه را جبران نماید؛ ولی نقد او از وثاقت لازم برخوردار نیست.

ایجی در پاسخ به این استدلال که لازمه قول به زیادت این است که واجب‌تعالی که وجود واحد بسیط من جمیع الجهات است هم فاعل فعل باشد و هم قابل  مقبول، می‌گوید که اجتماع دو نسبت از جهات مختلف برای شیء واحد ممتنع نیست، در حالی که، امتناع این اجتماع در واحد من جمیع الجهات امری مسلّم است.

او به این استدلال که لازمه قول به زیادت صفات، تعدد قدمای ثمانیه است، پاسخی منّقح و شفافی ارائه نکرده است و در نقد براین استدلال که قول به زیادت، لازمه‌اش خلوّ ذات الهی از صفات کمال و استکمال ذات از غیر است، با پذیرش اصل استکمال، اشکال فقدان صفات کمال در مرتبه ذات را رفع نکرده است. بنابراین، باید گفت تلاش ایجی برای نفی نظریه عینیت، قرین توفیق نبوده است، لذا بر مبنای عقیده او تبیین درست توحید صفاتی با مشکل روبرو است.

کلیدواژه‌ها

• واجب‌الوجود
• توحید صفاتی
• صفات ذات
• زیادت
• ایجی

موضوعات

• اسلامی

عنوان مقاله [English]

The Relationship between Essence and Divine Attributes from the Perspective of Az-Din Eiji

نویسندگان [English]

• Mehdi Gholipour ¹
• Mohammad Saeedimehr ²
• Seyed Sadroddin Tahery ³

¹ PhD student in the field of Islamic philosophy and theology, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran

² Professor of Tarbiat Modares University Tehran Iran

³ Professor of Allameh Tabatabai University Tehran Iran

چکیده [English]

One of the important issues in the ontology of God's attributes is the relationship between the essence and divine attributes and the quality of attributing the essence of God Almighty to the attributes of perfection. The question is whether the attributes of perfection are the same as the divine essence in terms of external existence, and the change of essence and attributes is merely conceptual, or are they also variable in addition to the conceptual change outside? This article uses a descriptive-analytical method to examine the views of Az-Din Iji on the cognitive relationship between the divine essence and the attributes of perfection. Eji is an Ash'arite theologian and in this regard also supports the view of the Ash'arites who are in favor of the external abundance of attributes over the divine essence. However, in his book Al-Mawaqif, he criticizes the arguments of the Ash'arites, without presenting a new argument, in addition to criticizing the arguments of those who believe in the objectivity of the essence with the attributes of perfection. It seems that he suffices to suffice to criticize the opposing arguments as a sufficient reason to support his accepted view. In this article, it will be shown that although Eiji criticizes the arguments of the Ash'arites, but his criticisms of the arguments of those who believe in objectivity can be answered. The final conclusion of the article is that Eiji's attempt to defend the Ash'arite profession in the matter of the multiplicity has not been successful.

کلیدواژه‌ها [English]

• Obligation of Existence
• Monotheism of Attributes
• Attributes of Essence
• Excess of Essence
• Az-Din Aji