کامران اویسی؛ سید رضا مودب
دوره 10، شماره 19 ، مهر 1397، ، صفحه 89-110
چکیده
کاربستهای عقل تفسیری با تأکید بر محدوده آنعقل از مباحثی است که حکما انواع مختلفی از آن را تعریف نموده به گونهای که برخی از آنها اشتراک لفظی و بعضی دیگر اشتراک معنوی و تشکیک در مراتب دارند. عقل در یک نگاهوجود شناختی دارای دو اصطلاح میباشد یکی جوهری مجرد و دیگری قوه مُدرِکه؛ که دومی در تفسیر استفاده می شود؛ کاربرد عقل در تفسیر ...
بیشتر
کاربستهای عقل تفسیری با تأکید بر محدوده آنعقل از مباحثی است که حکما انواع مختلفی از آن را تعریف نموده به گونهای که برخی از آنها اشتراک لفظی و بعضی دیگر اشتراک معنوی و تشکیک در مراتب دارند. عقل در یک نگاهوجود شناختی دارای دو اصطلاح میباشد یکی جوهری مجرد و دیگری قوه مُدرِکه؛ که دومی در تفسیر استفاده می شود؛ کاربرد عقل در تفسیر در یک نگاه کلینگر بر اساس نگاه به منابع اربعه اجتهاد و بهرهگیری از تعقل به دو قسم منبعیو ابزاری منقسم میگردد. عقل منبعی،به بدیهی و برهانی تقسیم میشود. عقل بدیهی، مبادی تصدیقی مانند فوقیت آسمان است که در سرشت بشر نهادینه شده و عقل برهانی، عقلی است که با کنارهم گذاشتن مقدمهها، نتیجهگیری میکند که در صورت اثبات نمودن ملازمه بین حکم عقل و شرع، جزء ملازمات عقلیه می باشد؛ خواه مستقلات عقلیه مانند حسن و قبح عقلی؛ خواه غیر مستقلات عقلیه مانند بحث اجتماع امر و نهی و دلالت نهی بر فساد.؛ اما عقل برهانی غیرمثبت ملازمه بین حکم عقل و شرع که هدفش فقط تشکیل قیاس و برهان و نتیجهگیری است به عقل قیاسی مشهور است. نوع دوم عقل، ابزاری و مصباحی تمامی قرائن را از منابع دیگر تفسیر اخذ می کند، به نتیجه گیری می پردازد. در تفسیر عقلی اجتهادی، سعی بر این است تا از عقل قطعی، صحیح فطری، خالی از موهومات استفاده شود. مهمترین و پرکاربردترین نقش عقل، عقل ابزاری است.
علیرضا فارسی نژاد
دوره 8، شماره 15 ، مهر 1395، ، صفحه 91-120
چکیده
در خصوص سازگاری یا ناسازگاری آموزههای حکمت متعالیه با آموزههای قرآنی و وحیانی همواره اختلاف نظر وجود داشته است. مقالهی حاضر با هدف بررسی میزان هماهنگی آموزههای حکمت متعالیه با آموزههای قرآنی، یکی از مهمترین مسائل فلسفی-کلامی یعنی مسألهیهدفداری آفرینش را با روش تحلیلی-تطبیقی، در سه محور اصل غایتمندی، علت غایی و غایت ...
بیشتر
در خصوص سازگاری یا ناسازگاری آموزههای حکمت متعالیه با آموزههای قرآنی و وحیانی همواره اختلاف نظر وجود داشته است. مقالهی حاضر با هدف بررسی میزان هماهنگی آموزههای حکمت متعالیه با آموزههای قرآنی، یکی از مهمترین مسائل فلسفی-کلامی یعنی مسألهیهدفداری آفرینش را با روش تحلیلی-تطبیقی، در سه محور اصل غایتمندی، علت غایی و غایت افعال الهی، از دیدگاه قرآن کریم و حکمت متعالیه مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که از دیدگاه قرآن کریم و حکمت متعالیه، آفرینش کاملاً غایتمند است؛ علت غایی آفرینش جهان، انسان، و علت غایی آفرینش انسان، ذات خداوند است؛ غایت و هدف فعلی مخلوقات و افعال الهی نیز همان ذات خداوند است، پس به طور کلی میتوان گفت علت غایی و غایت افعال الهی، ذات بیهمتای اوست. بنابراین، دیدگاه حکمت متعالیه در زمینهی غایتمندی افعال الهی با قرآن کریم هماهنگ بوده و هیچگونه تعارض و حتی اختلافی در این زمینه وجود ندارد.
محمد رضا خانی؛ فتح الله نجارزادگان
دوره 9، شماره 17 ، آذر 1396، ، صفحه 95-118
چکیده
آیه 22 سوره انبیاء«لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَه إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتَا» از منظر مفسران، متکلمان و فلاسفهی فریقین یکی از ادلهی عقلی و نقلی برای اثبات توحید و از مصادیق پیوند عقل و دین محسوب میگردد. قیاس موجود در آیه به صورت یک قیاس استثنایی است که در آن با نفی تالی، نفی مقدم نتیجه گرفته میشود. اختلاف نظر محققین در مدلول ...
بیشتر
آیه 22 سوره انبیاء«لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَه إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتَا» از منظر مفسران، متکلمان و فلاسفهی فریقین یکی از ادلهی عقلی و نقلی برای اثبات توحید و از مصادیق پیوند عقل و دین محسوب میگردد. قیاس موجود در آیه به صورت یک قیاس استثنایی است که در آن با نفی تالی، نفی مقدم نتیجه گرفته میشود. اختلاف نظر محققین در مدلول آیه، در بیان ملازمه موجود در مقدمه اول قیاس (اگر در جهان چند إله وجود داشته باشد، جهان به فساد و تباهی کشیده میشود) است، از این رو تقریرهای متفاوتی از این استدلال ارائه دادهاند. بنا بر تقریر چهارم، از آن رو که هر معلولى قائم به علت هستی بخش خود و عین ربط به علت خود است، اگر دو یا چند علت هستى بخش در عرض هم در عالم فرض شوند، معلولهای هریک از آن دو به علت خودش وابسته بوده و هیچ گونه وابستگى به علت دیگر ندارند. در اینصورت تعدد آلهه مستلزم نظامهایی متعدد و غیر وابسته به همدیگر است که با نظام واحد موجود در جهان که پیوند بین پدیدههای آن مشهود است، منافات دارد. این تقریر با ظاهر آیه و نفی اعتقاد مشرکان در اتخاذ اربابی برای تدبیر عالم در عین اعتقاد به توحید خالقی، سازگارتر است و با توجه به ارتباط دو سویه توحید ربوبی و توحید الوهی، برهانی متقن بر توحید ربوبی و توحید الوهی محسوب می شود.
ابوذر رجبی
دوره 10، شماره 18 ، خرداد 1397، ، صفحه 95-122
چکیده
مسئله علم دینی در دهههای اخیر در میان محققان و پژوهشگران داخلی موافقان و مخالفانی داشته است. در میان موافقان نیز نظر یکسانی وجود ندارد. در این بین میتوان به دو رهیافت علم دینی در متن فرهنگ، سنت و تمدن اسلامی و علم دینی شمولگرای عقل و نقلمحور اشاره کرد. اگرچه بین این دو دیدگاه اشتراکاتی وجود دارد؛ اما مبانی و مؤلفهها و نتایج هریک ...
بیشتر
مسئله علم دینی در دهههای اخیر در میان محققان و پژوهشگران داخلی موافقان و مخالفانی داشته است. در میان موافقان نیز نظر یکسانی وجود ندارد. در این بین میتوان به دو رهیافت علم دینی در متن فرهنگ، سنت و تمدن اسلامی و علم دینی شمولگرای عقل و نقلمحور اشاره کرد. اگرچه بین این دو دیدگاه اشتراکاتی وجود دارد؛ اما مبانی و مؤلفهها و نتایج هریک متفاوت از دیگری است. دیدگاه اول علم دینی را بازگشت به سنت و تمدن اسلامی در اعصار گذشته میداند و احیاء آن تمدن را در واقع احیاء علم دینی میداند. این دیدگاه علوم جدید غربی را یکسره در تعارض با جهانبینی اسلامی دانسته و بر این باور است که کارآیی خاصی در تمدن نوین اسلامی نخواهند داشت. دیدگاه دوم بر این باور تأکید دارد که علم دینی از عناصر کلیدی تمدن نوین اسلامی خواهد بود. علوم جدید غربی نیز در این تمدن کارآیی خواهند داشت. نظرگاه اخیر با تعمیم حجیت عقل از عقل تجریدی به نیمه تجریدی، بر دادههای تجربی هم مهر تأیید زده و برای آن اعتبار قائل میشود. یافته اصلی تحقیق آن است که بنابر رویکرد اول، علم دینی ظرفیت محدودی در تمدن نوین اسلامی خواهد داشت؛ چراکه علوم جدید غربی در تعارض با دین اسلام است. اما در رویکرد دوم در عین توجه به میراث گذشتگان، علوم موجود در غرب نیز در شکلدهی به تمدن اسلامی نقش خواهند داشت. در این تحقیق با رویکرد توصیفی، تحلیلی و تطبیقی به رهیافت هریک به علم دینی تمدنساز اشاره خواهیم کرد.
دوره 1، شماره 2 ، فروردین 1389، ، صفحه 98-113
چکیده
محمد غفوری نژاد* نظریة فطرت که در قرن حاضر به صورت جدّی در محافل و منابع فلسفی مطرح گردیده است، گذشته از اهمیتی که در هستیشناسی در باب اثبات وجود خداوند داراست، با بسیاری از دانشهای انسانی کنشهای متقابل دارد. این نظریه از دو بعد ادراکات یا دانشها، و تمایلات یا گرایشها قابل بررسی است و از هر دو بعد نسبت به طیفی از ...
بیشتر
محمد غفوری نژاد* نظریة فطرت که در قرن حاضر به صورت جدّی در محافل و منابع فلسفی مطرح گردیده است، گذشته از اهمیتی که در هستیشناسی در باب اثبات وجود خداوند داراست، با بسیاری از دانشهای انسانی کنشهای متقابل دارد. این نظریه از دو بعد ادراکات یا دانشها، و تمایلات یا گرایشها قابل بررسی است و از هر دو بعد نسبت به طیفی از شاخههای علوم انسانی تاثیر گذار یا تاثیر پذیر است. این نظریه بر دانشهایی همچون: هستیشناسی، معرفتشناسی، روانشناسی، فلسفه دین، فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق، فلسفه تاریخ، فلسفه تعلیم و تربیت تاثیر گذار و از دانشهایی چون روانشناسی، زبانشناسی و زیستشناسی تاثیر پذیر است. هدف از این مطالعه، تعیین جایگاه مهم نظریه و ضرورت پرداختن به آن میباشد. *. دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران. Ghafoori_n@yahoo.com
محمدرضا دهقان کلیشادی؛ عباس ایزدپناه
دوره 11، شماره 20 ، فروردین 1398، ، صفحه 99-124
چکیده
بحث «لذت دینی» و «لذت عقلی» یکی از مباحث مهم در مثنوی است که بدون شناخت دقیق از مبانی نظری و مشرب عرفانی جلال الدین مولوی ناتمام خواهد بود. از نظر مولانا مفهوم لذت، تعریفشدنی نیست و خاستگاه آن را امری درونی می داند. او ضمن تقسیم لذت به حقیقی و مجازی، لذت واقعی را در ترک لذایذ زودگذر میداند. از نظر وی، ...
بیشتر
بحث «لذت دینی» و «لذت عقلی» یکی از مباحث مهم در مثنوی است که بدون شناخت دقیق از مبانی نظری و مشرب عرفانی جلال الدین مولوی ناتمام خواهد بود. از نظر مولانا مفهوم لذت، تعریفشدنی نیست و خاستگاه آن را امری درونی می داند. او ضمن تقسیم لذت به حقیقی و مجازی، لذت واقعی را در ترک لذایذ زودگذر میداند. از نظر وی، لذت دینی شایستۀ انسانهای وارسته است. مولوی اعتقاد راسخی به شکوفایی معرفت دینی در پرتو عقل دارد. هنگامیکه انسان اصول اعتقادی و دینی خود را از صافی عقل عبور داده، میتواند بهخوبی به لوازم آن با طیب خاطر ملتزم باشد. تقلیدگریزی مولوی نیز ناشی از همین مطلب است. در نهایت مولانا لذت عقل دینی و ایمانی را - که کشف و ادراک حقایق میکند- ارج مینهد؛ زیرا حارس باطن و عوالم معنوی سالک است. از نظر مولوی لذت دینی و عقلی لوازم وپیامد هایی دارند که باعث تحقق لذت میشود. باطنبینی عقل،مصاحبت با صاحب عقل، بیاعتنایی به خواهشهای نفس، راهنمایی عقل ومشورت با عقلا از آن جمله اند.
احمد رضا شاهرخی؛ حسن احمدی
دوره 9، شماره 16 ، فروردین 1396، ، صفحه 105-137
چکیده
یکی از موضوعاتی که همواره ذهن حافظ پژوهان را به خود مشغول کرده است، دیدگاه خواجه در موضوع جبر و اختیار است. جماعت قابل اعتنایی مدعیاند که خواجه در اعتقادات بسان قاطبهی اهالی فارس در آن روزگار، و از مذهب جبر پیروی میکند. برخی او را اشعری میانه، عده ای او را اختیاراندیش و جماعت کمشماری نیز صاحب نگاه امر بین الأمرینی میشناسند. ...
بیشتر
یکی از موضوعاتی که همواره ذهن حافظ پژوهان را به خود مشغول کرده است، دیدگاه خواجه در موضوع جبر و اختیار است. جماعت قابل اعتنایی مدعیاند که خواجه در اعتقادات بسان قاطبهی اهالی فارس در آن روزگار، و از مذهب جبر پیروی میکند. برخی او را اشعری میانه، عده ای او را اختیاراندیش و جماعت کمشماری نیز صاحب نگاه امر بین الأمرینی میشناسند. در این پژوهش، همت آن است که با روش توصیفی و تحلیلی و استخراج مبانی فکری خواجه در حوزهی هستیشناسی، انسانشناسی و فرجامشناسی و با بهرهبرداری از مفاهیم و قرائن و مصرّحات موجود در شعر خواجه، دیدگاه او را در موضوع جبر و اختیار، فراچنگ آوریم. فرجام پژوهش پیشرو، موضع خواجه را در مسألهی جبر و اختیار، موافق مشرب امامیه میداند و بر نگاه «امر بین الامرینی» و عقلگرایی اعتدالی او تأکید میورزد.
دوره 6، شماره 11 ، مهر 1393، ، صفحه 111-128
چکیده
عبدالعلی شکر[1]
کییرکهگارد در مقام دفاع از ایمان مسیحی بر این باور تاکید دارد که ایمان حقیقی در گرو پایان یافتن عقل است و هیچگونه استدلال عقلی را برنمیتابد. وی با استناد به تورات، حضرت ابراهیم× را شهسوار ایمان میخواند؛ زیرا تنها با خطر کردن، شورمندی و از سر خرد ستیزی، تسلیم فرمان الهی شد و مبادرت به ذبح فرزند کرد. وی دلایلی ...
بیشتر
عبدالعلی شکر[1]
کییرکهگارد در مقام دفاع از ایمان مسیحی بر این باور تاکید دارد که ایمان حقیقی در گرو پایان یافتن عقل است و هیچگونه استدلال عقلی را برنمیتابد. وی با استناد به تورات، حضرت ابراهیم× را شهسوار ایمان میخواند؛ زیرا تنها با خطر کردن، شورمندی و از سر خرد ستیزی، تسلیم فرمان الهی شد و مبادرت به ذبح فرزند کرد. وی دلایلی که بر مدعای پارادوکسیکال ایمانگرایی افراطی اقامه میکند، وافی به مقصود او نیست. به همین جهت ادعای او مورد انتقاد فراوانی از سوی صاحبنظران واقع شده است. آنچه کییرکهگارد در خصوص اوصاف شهسوار ایمان پردازش میکند، فراتر از کتاب مقدس و غیر مطابق با آن است.
در مقابل، صدرالمتالهین با استناد به قرآن و روایات، ایمان حقیقی را وامدار براهین عقلی و مکاشفه قلبی میداند. به عقیده او امور غیبی همچون معاد و مسایل آن، گرچه از طریق برهان عقلی قابل دسترسی نباشد، اما ایمان به آن از طریق تزکیه نفس و انکشاف قلبی حاصل میگردد. بنابراین از منظر ایشان، ایمان نه تنها ناسازگار با عقل نیست، بلکه براهین عقلی به استحکام و درجه آن میافزایند.
این مقاله به نقد و بررسی این دو دیدگاه پرداخته و با بیان انگیزه گرایش افراطی کییرکهگارد به ایمانگرایی، نارساییها و پیآمدهای اساسی آن را خاطر نشان میکند. در ادامه، تبیین میگردد که دیدگاه صدرالمتالهین، سازگاری عمیقی با موازین عقلی و دینی دارد.
[1]. عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز . Alishokr97@yahoo.com
عبدالعلی شکر
دوره 5، شماره 8 ، فروردین 1392، ، صفحه 119-136
چکیده
چکیده
فیلسوفان در تفسیر نحوه پیدایش عالم از دیرباز به این باور رسیدهاند که از یک امر واحد و بسیط به معنای واقعی، جز یک چیز پدید نمیآید؛ زیرا صدور کثرت از یک مصدر بسیط، مستلزم تعدد جهات و نشانه ترکیب در ذات آن خواهد بود که با وحدانیت و بساطت خالق جهان منافات دارد. این یکی از مهمترین دلایل فلاسفه بر اثبات قاعده الواحد است که با عنوان ...
بیشتر
چکیده
فیلسوفان در تفسیر نحوه پیدایش عالم از دیرباز به این باور رسیدهاند که از یک امر واحد و بسیط به معنای واقعی، جز یک چیز پدید نمیآید؛ زیرا صدور کثرت از یک مصدر بسیط، مستلزم تعدد جهات و نشانه ترکیب در ذات آن خواهد بود که با وحدانیت و بساطت خالق جهان منافات دارد. این یکی از مهمترین دلایل فلاسفه بر اثبات قاعده الواحد است که با عنوان «الواحد لایصدر عنه الا الواحد» بیان میشود. برخی از متکلمین مانند غزالی و فخررازی، مفاد این قاعده را موجب محدودیت در قدرت خداوند دانستهاند که میتواند با کفر برابری کند؛ زیرا براهین دیگری حاکی از قدرت نامحدود و مطلق خداوند است. به همین جهت آنان تلاش کردهاند ادله فلاسفه را مخدوش سازند. اما فلاسفه معتقدند این مسئله حاصل برهان است و در عین حال با قدرت مطلق خداوند ناسازگار نمیخوانند؛ زیرا مطابق اصل علیت و سنخیت، تمام موجودات با واسطه یا بی واسطه به ذات حق منتسب میشوند. به نظر میرسد با عنایت به مباحثی مانند بسیط الحقیقه و فقر وجودی ممکنات، و همچنین تعیین مصداق حقیقی صادر اول، ناسازگاری قاعده الواحد با قدرت الهی که مورد ادعای متکلمین است، قابل رفع باشد.
*. اعبدالعلی شکر*ستادیار دانشگاه شیراز alishokr67@gmail.com
سید محمدهاشم پورمولا؛ عبد العلی شکر
دوره 7، شماره 13 ، مهر 1394، ، صفحه 181-198
چکیده
محمد نجاتی*مرتضی صفدری نیاک**وجود دغدغه های دین شناختی همواره در حوزه های مختلف تفکر صدرایی قابل رویت است. یکی از وجوه بارز آن را میتوان در ذیل نگرش متفاوت وی به بحث های وجودی و معرفتی قوه خیال مشاهده نمود. در حوزه علم النفس، ملاصدرا با طرح وحدت خیال و حس مشترک، بر خلاف عموم فلاسفه، خیال را دارای سه شاخصه خلاقیت، تجرد مثالی و جامعیت ...
بیشتر
محمد نجاتی*مرتضی صفدری نیاک**وجود دغدغه های دین شناختی همواره در حوزه های مختلف تفکر صدرایی قابل رویت است. یکی از وجوه بارز آن را میتوان در ذیل نگرش متفاوت وی به بحث های وجودی و معرفتی قوه خیال مشاهده نمود. در حوزه علم النفس، ملاصدرا با طرح وحدت خیال و حس مشترک، بر خلاف عموم فلاسفه، خیال را دارای سه شاخصه خلاقیت، تجرد مثالی و جامعیت اضداد میداند. از نظر وی در هنگام مرگ نفس به واسطه خلاقیت و جامعیت قوه خیال میتواند خصوصیاتی متناسب با مرتبه جدید را ایجاد و در خود حفظ نماید.ملاصدرا با لحاظ عینیت مرگ و اشتداد جوهری، مرگ را مانع استدامه اشتداد نفس نمیداند و معتقد است نفس در مرتبه خیال به جهت وجدان خصایص برزخی و مادی میتواند به حرکت اشتدادی خویش پس از مرگ ادامه دهد و در نتیجه نیازی به تمسک به تناسخ ملکی نخواهد بود. * عضو هیات علمی گروه فلسفه اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد بندر عباس .email:mnejati1361@yahoo.com** عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی-واحد بندرعباس، email:nyakiamoli@yahoo.com
دوره 1، شماره 2 ، فروردین 1389، ، صفحه 70-97
چکیده
مجتبی زروانی*
بهزاد حمیدی**
در بررسی تحولات دین داری در جامعه امروز، در نظر گرفتن صرف کمیت دینداران، گمراه کننده خواهد بود. در این راستا باید به تحولات کیفی دین داری نیز توجه نمود. برای بررسی کیفیت دین داری، نگاه پارادایمی یکی از بهترین طرق است. میتوان سه پارادایم دین داری را از هم تمییز داد: پارادایم سنتی، پارادایم مدرن و پارادایم ...
بیشتر
مجتبی زروانی*
بهزاد حمیدی**
در بررسی تحولات دین داری در جامعه امروز، در نظر گرفتن صرف کمیت دینداران، گمراه کننده خواهد بود. در این راستا باید به تحولات کیفی دین داری نیز توجه نمود. برای بررسی کیفیت دین داری، نگاه پارادایمی یکی از بهترین طرق است. میتوان سه پارادایم دین داری را از هم تمییز داد: پارادایم سنتی، پارادایم مدرن و پارادایم سوبژکتیو. در پارادایم سنتی، وظیفه مداری، حرف اول را میزند و دین، یک تکلیف و یک اتوریته تمام عیار است که باید در برابر آن تسلیم شد. در پارادایم مدرن، دین به عنوان امری دست ساز تفکر جادویی و اسطورهای انسان تلقی میشود که در برابر عقلانیت ابزاری سرخم فرود میآورد و باید با نگاه پراگماتیستی از برخی منافع آن بهره برد. در پارادایم سوبژکتیو، دین، در خدمت نیازهای برخاسته از خودشیفتگی انسان دیده میشود و تبدیل به کالای مصرفی میگردد. با نگاهی الهیاتی میتوان گفت بافت ویژهی دین اسلام، به دلایل روشن به گونهای است که پارادایمهای مدرن و سوبژکتیو را برنمیتابد و سراسر آن ذاتا با تعقل و تعبد گره خورده است.
*. دانشیار دانشگاه تهران
**. عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی
دوره 7، شماره 12 ، فروردین 1394، ، صفحه 83-103
چکیده
عبدالصمد میانشهری[1]
این نوشتار در پی این است که جایگاه رویکرد عقلی در برخی از مکاتب را بررسی کند؛ هر چند که به حکم ضرورت، به معرفی چیستی عقل نیز پرداخته است.
در قسمت مکاتب فلسفی هم به فلسفه اسلامی پرداخته شده و هم به طور اجمال به فلسفه غرب مروری شده است. در مبحث گرایش کلامی، نظرات کلامی اشاعره، ماتریدیه، معتزله و شیعه اثتاعشری را ...
بیشتر
عبدالصمد میانشهری[1]
این نوشتار در پی این است که جایگاه رویکرد عقلی در برخی از مکاتب را بررسی کند؛ هر چند که به حکم ضرورت، به معرفی چیستی عقل نیز پرداخته است.
در قسمت مکاتب فلسفی هم به فلسفه اسلامی پرداخته شده و هم به طور اجمال به فلسفه غرب مروری شده است. در مبحث گرایش کلامی، نظرات کلامی اشاعره، ماتریدیه، معتزله و شیعه اثتاعشری را ـ بدون توجه به مکتب اشعری گونه اخباری و تفکیکی که در خور نقد است ـ بررسی کردهایم. آن چه مسلم شده، این است که در چیستی عقل اختلافی نیست. اختلاف در میزان و نحوهٔ بهکار گیری این نعمت الهی در تحلیل مسائل میباشد.
[1] . پژوهشگر در حوزه عقل و دین A.mianshahri@yahoo.com
محمد نجاتی؛ مرتضی صفدری نیاک
دوره 7، شماره 13 ، مهر 1394، ، صفحه 89-110
چکیده
سید محمدهاشم پورمولا* عبد العلی شکر** حسن عدالت و قبح ظلم از احکام عقل عملی است که به دلیل اشتمال بر حفظ نوع و مصالح عامه، از قضایای عقلایی نیز محسوب میشود. بین حکم عقل و حکم شرع ملازمه وجود دارد. معیار قضیه اولی بودن، آن است که با تصور دو طرف قضیه، حکم صادر شود که این مسئله در مورد قضیه مذکور صادق است. در قضایای اولی، بحث از مطابقت با ...
بیشتر
سید محمدهاشم پورمولا* عبد العلی شکر** حسن عدالت و قبح ظلم از احکام عقل عملی است که به دلیل اشتمال بر حفظ نوع و مصالح عامه، از قضایای عقلایی نیز محسوب میشود. بین حکم عقل و حکم شرع ملازمه وجود دارد. معیار قضیه اولی بودن، آن است که با تصور دو طرف قضیه، حکم صادر شود که این مسئله در مورد قضیه مذکور صادق است. در قضایای اولی، بحث از مطابقت با نفس الامر و واقع و یقین مطرح است. اما در قضایای عقلایی و آراء محموده، بحث از تطابق با آراء عقلا مورد نظر است. بنابراین مصادیق عدالت و ظلم باید بر اساس حق، یقین و قطع از طرف عقل تشخیص داده شود. هرگاه عقل با ادراک تام و کامل، مصلحت یا مفسده بدون مزاحم را در تشخیص مصداق عدل و ظلم کشف کرد، نظر او معتبر است. * ستادیار دانشگاه شیراز (نویسنده مسئول) pourmola@shirazu.ac.ir ** دانشیار دانشگاه شیراز ashokr@rose.shirazu.ac.ir
دوره 2، شماره 2 ، فروردین 1390، ، صفحه 91-114
چکیده
عبدالعلی شکر*
علیرضا فارسینژاد**
تاریخ مدون نشان میدهد که از دوره یونان باستان دغدغه اصلی دانشمندان کشف اولین موجودی بود که پا به عرصه هستی نهاده است. ذهن محسوسنگر آن دوره، عناصری مادی همانند آب، آتش، هوا و مانند آن را در این جایگاه میدید. در دوره اسلامی فیلسوفان مشایی با استعانت از قواعد فلسفی، مانند قاعده الواحد ...
بیشتر
عبدالعلی شکر*
علیرضا فارسینژاد**
تاریخ مدون نشان میدهد که از دوره یونان باستان دغدغه اصلی دانشمندان کشف اولین موجودی بود که پا به عرصه هستی نهاده است. ذهن محسوسنگر آن دوره، عناصری مادی همانند آب، آتش، هوا و مانند آن را در این جایگاه میدید. در دوره اسلامی فیلسوفان مشایی با استعانت از قواعد فلسفی، مانند قاعده الواحد و امکان اشرف به این نتیجه رسیدند که عقل، تنها گوهری است که به حکم این دو قاعده، شرایط لازم را برای این جایگاه دارد؛ زیرا واحد، بسیط و اشرف است. از طرفی عرفای مسلمان بر وجود منبسط و حقیقت محمدی تاکید کردند. این در حالی است که قرآن به اولین مخلوق تصریح نداشته و روایات هم با تعابیری چون عقل، نور، روح و قلم به اولین مخلوق اشاره دارند. بررسیها نشان میدهد که این تعابیر با آنچه حکما و عرفا بیان کردهاند مانعة الجمع و ناسازگار نیست، بلکه همه آنها جلوههای مختلف از یک چیز را نشان میدهند. همانگونه که از ذات بسیط احدیت، اسماء و صفات زیادی انتزاع میشوند، اولین جلوه او نیز چنین حالتی دارد. مقاله حاضر در صدد نشان دادن سازگاری دستآوردهای عقلی و منقولات دینی در مسئله صادر اول است.
***
* استادیار دانشگاه شیراز alishokr67@gmail.com
** استادیار دانشگاه شیراز ali_farsinezhad@yahoo.com
فلسفه
رمضان علی تبار
دوره 13، شماره 24 ، فروردین 1400، ، صفحه 98-115
چکیده
در قرآن کریم به صورت مستقیم و غیرمستقیم به «عقل» به عنوان یکی از منابع و ابزارهای معرفتی پرداخته و بر اساس آن، بشر به تعقل و عقلانیت دعوت شده است. در برخی آیات قرآن کریم به صورت مستقیم و با دلالت مطابقی از واژه عقل و مشتقات آن استفاده شده و در دسته دیگر به صورت غیر مستقیم و با دلالت التزامی، در قالب واژههایی نظیر: قلب، لبّ، فؤاد ...
بیشتر
در قرآن کریم به صورت مستقیم و غیرمستقیم به «عقل» به عنوان یکی از منابع و ابزارهای معرفتی پرداخته و بر اساس آن، بشر به تعقل و عقلانیت دعوت شده است. در برخی آیات قرآن کریم به صورت مستقیم و با دلالت مطابقی از واژه عقل و مشتقات آن استفاده شده و در دسته دیگر به صورت غیر مستقیم و با دلالت التزامی، در قالب واژههایی نظیر: قلب، لبّ، فؤاد و امثال آن و با کارکردهایی نظیر تفکر، تفقه، شعور، بصیرت و درایت به عنوان کارکردهای عقل اشاره شده است. این واژگان در قرآن کریم، مترادف یا مرتبط با کارکردهای معرفتی عقل هستند. بر اساس آیات قرآن کریم، عقل دارای کارکردهای مختلف (اعم از معرفتی و غیرمعرفتی) است. این کارکردها در مسائل علوم انسانی نمایانتر است. در مقاله حاضر در مقام جمعآوری اطلاعات از روش کتابخانهای و در مقام داوری (تجزیه و تحلیل اطلاعات) با روش عقلی و نقلی و با تأکید بر آیات قرآن کریم برخی کارکردهای عقل طبقهبندی و تحلیل شده است. بر اساس نتایج این نوشتار، کارکردهای نظری و عملی، طبیعی و فراطبیعی، منبعی و ابزاری، انتقادی و روششناختی به عنوان برخی کارکردهای عقل از منظر قرآن مورد تحلیل قرار گرفته است.
دوره 6، شماره 10 ، فروردین 1393، ، صفحه 105-119
چکیده
سید علیرضا کبیری[1]
این نوشتار در پی آن است که نشان دهد در استعمالات دینی و به ویژه قرآنی، معنای ظاهری قلب همان عضو صنوبری است که در سینه جای دارد؛ ولی معنای واقعی آن، همان گوهر ذات آدمی است، و همان نفسی است که در تعریف آن گفته میشود: «کمال اول جسم آلی است که با قوای دراکه و فعاله شناخته میشود» گاهی به این گوهر شریف روح نیز گفته ...
بیشتر
سید علیرضا کبیری[1]
این نوشتار در پی آن است که نشان دهد در استعمالات دینی و به ویژه قرآنی، معنای ظاهری قلب همان عضو صنوبری است که در سینه جای دارد؛ ولی معنای واقعی آن، همان گوهر ذات آدمی است، و همان نفسی است که در تعریف آن گفته میشود: «کمال اول جسم آلی است که با قوای دراکه و فعاله شناخته میشود» گاهی به این گوهر شریف روح نیز گفته میشود؛ چرا که آیه کریمه «نفخت فیه من روحی» بیانگر این است که آدمیت حضرت آدم× و قابلیت وی برای مسجود شدن فرشتگان زمانی بود که او از روح منفوخ الهی برخوردار شد. عقل به معنای اسم ذات، همان قوه دراکه ای است که برتر از حس و وهم و خیال است، و کارش ادراک کلیات و صدور احکامی در بعد نظر و در بعد عمل است و به دو قسم عقل نظری و عقل عملی تقسیم میشود. اگر قلب از راه تزکیه و تهذیب نورانیت پیدا کند، عقل را هم به نور خویش منور میکند، و به تفکرات و تأملات مفید روی میآورد، و در غیر این صورت، به شیطنت و مکر و حیلت میپردازد.
[1]. کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات تهران. Az.kabiri@gmail.com
دوره 2، شماره 1 ، مهر 1389، ، صفحه 107-138
چکیده
زهرا خیراللهی* این نوشتار، درصدد بیان راهکارهای حیاتی دین ونقش آن در سرنوشت فردی واجتماعی انسان است. وهمچنین مکانیزم حساس عقل در قلمرو دین مورد بررسی وتحلیل قرار میگیرد. در بخشی آسیب شناسی عقل ودین مورد تحلیل قرار گرفته و در بخشی دیگر، به رابطه تنگاتنگ آن دو پرداخته شده است. همچنین حجیّت ذاتی عقل ووحی مورد بحث قرار ...
بیشتر
زهرا خیراللهی* این نوشتار، درصدد بیان راهکارهای حیاتی دین ونقش آن در سرنوشت فردی واجتماعی انسان است. وهمچنین مکانیزم حساس عقل در قلمرو دین مورد بررسی وتحلیل قرار میگیرد. در بخشی آسیب شناسی عقل ودین مورد تحلیل قرار گرفته و در بخشی دیگر، به رابطه تنگاتنگ آن دو پرداخته شده است. همچنین حجیّت ذاتی عقل ووحی مورد بحث قرار گرفته و تعهد دینی به عنوان گران سنگ ترین انگیزه در اخلاق ووظایف انسانی معرفی گردیده است. روش انبیاء، بر خلاف گرایشهای افراطی، نه تنها عقل ستیز نیست بلکه از سویی فراعقل و از سوی دیگر مکمل عقل و هماهنگ با فطرت انسانهاست. در پایان مقاله نیز کوشش میشود بین دو رویکرد عقلگرایی و دینگرایی، تنش زدایی نموده و امکان قرابت و نزدیکی آن دو آشکار گردد. *** *. عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور، واحد شهریار www.zkheirolahi@yahoo.com.
محمد علی اخویان
دوره 10، شماره 19 ، مهر 1397، ، صفحه 111-134
چکیده
در این مقاله با تکیه بر سنت روایی اسلام به بررسی امکان، چگونگی و ویژگیهای رشد عقلی انسان در روزگار ظهور میپردازیم. این مبحث از آن رو اهمیت دارد که گاهی مشاهده میکنیم با توجه به اوصاف نیکوی جامعه مهدوی و زیباییها و دلرباییهای آن، مسئلة رشد و کمال عقلی در حاشیه قرار میگیرد یا با نادیده انگاشتن این مسئله، امور جملگی به ...
بیشتر
در این مقاله با تکیه بر سنت روایی اسلام به بررسی امکان، چگونگی و ویژگیهای رشد عقلی انسان در روزگار ظهور میپردازیم. این مبحث از آن رو اهمیت دارد که گاهی مشاهده میکنیم با توجه به اوصاف نیکوی جامعه مهدوی و زیباییها و دلرباییهای آن، مسئلة رشد و کمال عقلی در حاشیه قرار میگیرد یا با نادیده انگاشتن این مسئله، امور جملگی به دست اعجاز سپرده میشود. در این نوشتار میکوشیم با روش تحلیلی توصیفی جایگاه و منزلت رشد عقلی و فکری آدمی در منظومة مهدوی را مشخص کنیم و ضمن حفظ مقام اعجاز، چند عنصر تعیینکننده را مورد تأکید قرار دهیم: عنصر اختیار و اراده آزاد آدمی، عنصر سنن تغییر ناپذیر نظام هستی و سرانجام عنصر تکالیف و مسئولیتهای انسان. در نهایت با امید به آیندهای روشن و با هدف عمقبخشی به معارف مهدوی نتیجه میگیریم رشد و کمال عقلی و فکری انسان امری اکتسابی - موهبتی است و بر پایه آن به دو شاخص عمده بازگشت به قرآن و بازگشت به فطرت اشاره میکنیم. این دو شاخص چراغ راه آدمی در مسیر رشد عقلانی او به شمار میآیند. [1]. دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه قم ma_akhaviyan@yahoo.com
دوره 5، شماره 9 ، مهر 1392، ، صفحه 119-136
چکیده
عبدالعلی شکر[1]
فقر و غنا از مفاهیمی است که علاوه بر معنای ظاهری، معنای عمیق دینی و فلسفی را نیز بر میتابد. اصطلاح فقر به دو معنای مذموم و ممدوح در کلام امام سجاد× آمده است. فقر ممدوح آن است که نیاز و وابستگی حقیقی انسان به ذات حق را نشان دهد. اما فقری که احساس تعلق و نیاز به غیر ذات حق را در انسان ایجاد کند، مذموم است.
در حکمت متعالیه ...
بیشتر
عبدالعلی شکر[1]
فقر و غنا از مفاهیمی است که علاوه بر معنای ظاهری، معنای عمیق دینی و فلسفی را نیز بر میتابد. اصطلاح فقر به دو معنای مذموم و ممدوح در کلام امام سجاد× آمده است. فقر ممدوح آن است که نیاز و وابستگی حقیقی انسان به ذات حق را نشان دهد. اما فقری که احساس تعلق و نیاز به غیر ذات حق را در انسان ایجاد کند، مذموم است.
در حکمت متعالیه با تحلیل اصل علیت و بر مبنای اصالت وجود، این نتیجه حاصل میگردد که تمام موجودات امکانی در اصل هستی خود به منشا هستی، وابستگی محضاند. این تعلق به معنای این نیست که آنها در ابتدا چیزی هستند و سپس در وجود خود به خدا نیاز داشته باشند، بلکه وجودی جدای از علت خود نداشته و سراسر ربط و تعلق به حضرت حق هستند که با تعابیری چون فقر ذاتی، فقر وجودی و وجود رابط بیان میشود. بنابر این همان گونه که در کلام خداوند نیز اشاره شده است، فقر از خواص ذاتی مخلوقات، و غنا منحصر در خداوند است. این معنا در عبارات پر مغز امام سجاد× در صحیفه سجادیه وجود دارد که در این نوشتار مورد بحث قرار گرفته است.
[1]. استاد یار دانشگاه شیراز. تاریخ دریافت: 15/6/92؛ تاریخ پذیرش: 28/8/92. Alishokr97@yahoo.com
ابراهیم نوئی؛ مجتبی جلالی
دوره 9، شماره 17 ، آذر 1396، ، صفحه 119-145
چکیده
قرآن به عنوان وحی آسمانی مشتمل بر موضوعات متعدد است که در مواردی متصدی تبیین امور و گاه در مقام تفصیل امور متشابه از یکدیگر است. نوشتار پیشِ رو رویکرد ملاصدرا در باب قلمرو و جامعیت قرآن را با روشی نقلی - برهانی بررسی کرده و به این نتایج رسیده است: از دیدگاه ملاصدرا، همه امور به نحوی در قرآن مذکور است؛ حال یا صریحاً و یا اینکه مقوّمات، ...
بیشتر
قرآن به عنوان وحی آسمانی مشتمل بر موضوعات متعدد است که در مواردی متصدی تبیین امور و گاه در مقام تفصیل امور متشابه از یکدیگر است. نوشتار پیشِ رو رویکرد ملاصدرا در باب قلمرو و جامعیت قرآن را با روشی نقلی - برهانی بررسی کرده و به این نتایج رسیده است: از دیدگاه ملاصدرا، همه امور به نحوی در قرآن مذکور است؛ حال یا صریحاً و یا اینکه مقوّمات، اسباب، مبادی و غایتش در قرآن آمده است. البته فهم همه علوم قرآن مختص به افرادی است که توفیق مفارقت از تعلقات مادی نصیب آنان شده است. همین ویژگی است که تبیین معارف و علوم قرآنی را متوقف بر وساطت رسول الله و ائمه (ع) می کند. ملاصدرا معتقد است همانطوری که انسانها دارای مراتب وجودی مختلفند، قرآن نیز مشتمل بر مراتب و بواطن متعددی است و مراتب وجودی انسانها در میزان فهم و درکشان از علوم قرآن تأثیر گذار خواهد بود. ملاصدرا در باب جامعیت و قلمرو قرآن، قائل به تفصیل است و قرآن را مشتمل بر دو بخش؛ ظاهر و باطن دانسته است. او در بخش ظاهر قائل به جامعیت اعتدالی و در بخش باطن قائل به نظریه حداکثری است.
محمد حسن یعقوبیان
دوره 5، شماره 8 ، فروردین 1392، ، صفحه 119-145
چکیده
روح القدس یکی از مباحثی است که هم به لحاظ درون دینی در مباحث قرآنی و روایی مورد توجه است و هم به لحاظ برون دینی قابل مقایسه تطبیقی است. در این مقاله، سعی شده است تا ماهیت آن به هر د÷و لحاظ واکاوی شود. در این راستا چهار دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته است. دیدگاه غالب مفسران این است که روح القدس همان جبرئیل و در واقع از سنخ فرشتگان است. ...
بیشتر
روح القدس یکی از مباحثی است که هم به لحاظ درون دینی در مباحث قرآنی و روایی مورد توجه است و هم به لحاظ برون دینی قابل مقایسه تطبیقی است. در این مقاله، سعی شده است تا ماهیت آن به هر د÷و لحاظ واکاوی شود. در این راستا چهار دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته است. دیدگاه غالب مفسران این است که روح القدس همان جبرئیل و در واقع از سنخ فرشتگان است. دیدگاه فلسفی نیز روح القدس را همان جبرئیل میداند و این دو را با عقل فعال یکسان میانگارد. دیدگاه روایات اما، روح القدس را مخلوقی مغایر و بزرگتر از فرشتگان میداند. روح القدس در مسیحیت، یکی از اقانیم ثلاثه است که دارای صفات الوهی است. با نقد و بررسی این دیدگاهها به این نتیجه میرسیم که روح القدس غیر از جبرئیل و عقل فعال فلسفی است و همچنین، فاقد صفات الوهی است. بلکه مخلوقی بیش نیست که کارش افاضه علمی به انبیاء و تسدید عملی آنان است. و اقسامی دارد که یکی روح القدس مشترک میان اولیا و اوصیاء است و دیگری، مخصوص پیامبر اسلام9 و ائمه: میباشد.
محمد حسنیعقوبیان*استادیار دانشگاه قرآن و عترت اصفهان
محمّدتقی فعّالی
دوره 8، شماره 15 ، مهر 1395، ، صفحه 121-145
چکیده
یکی از مسألههایی که از قدیم الایام مطرح بوده است اینکه حقیقت معرفت چیست؟ چه عناصری در تعریف معرفت دخالت داشته نقش اساسی ایفا میکنند؟ هر گونه حکمی دربارۀ معرفت داده شود، مبتنی بر دانستن چیستی معرفت است. چیستی معرفت را حداقل از سه زاویه میتوان بررسی کرد؛ یکی از منظر متفکران مسلمان، دیگری از دیدگاه معرفتشناسان معاصر و سوم با ...
بیشتر
یکی از مسألههایی که از قدیم الایام مطرح بوده است اینکه حقیقت معرفت چیست؟ چه عناصری در تعریف معرفت دخالت داشته نقش اساسی ایفا میکنند؟ هر گونه حکمی دربارۀ معرفت داده شود، مبتنی بر دانستن چیستی معرفت است. چیستی معرفت را حداقل از سه زاویه میتوان بررسی کرد؛ یکی از منظر متفکران مسلمان، دیگری از دیدگاه معرفتشناسان معاصر و سوم با نگاه قرآن. محور مقالۀ حاضر بررسی سه نگاه مزبور و تطبیق و مقایسه این سه دیدگاه است. آنچه از این رهگذر به دست میآید دو امر است؛ یکی ملاحظه اشتراکها و افتراقهاست و دیگری نشاندادن استقلال قرآن در حوز مسائل معرفتی.
عباسعلی رستمی نسب؛ سید حمید رضا علوی؛ منیره کریمی
دوره 10، شماره 18 ، خرداد 1397، ، صفحه 123-146
چکیده
بسیاری از معارف مورد نیاز انسان از طریق معرفت شهودی حاصل میشود، و انسان مدرن، آفریننده و محصول تکنولوژیهای پیشرفته درعصر حاضر فراموش کرده به جز شناخت امور عادی و ساختن ابزارهای شگفتانگیز قابلیت شناخت حقایق هستی ورای محسوسات و رسیدن به حیات طیبه و آرامش حقیقی را نیز دارد و کمتر به معرفت شهودی توجه نموده است. نگارنده بر آن شد تا ...
بیشتر
بسیاری از معارف مورد نیاز انسان از طریق معرفت شهودی حاصل میشود، و انسان مدرن، آفریننده و محصول تکنولوژیهای پیشرفته درعصر حاضر فراموش کرده به جز شناخت امور عادی و ساختن ابزارهای شگفتانگیز قابلیت شناخت حقایق هستی ورای محسوسات و رسیدن به حیات طیبه و آرامش حقیقی را نیز دارد و کمتر به معرفت شهودی توجه نموده است. نگارنده بر آن شد تا معرفت شهودی را به عنوان عالیترین نوع شناخت مورد پژوهش قرار دهد. در این راستا سعی شد این معرفت را به عنوان بهترین شیوه درک حقایق هستی مورد بررسی قرار دهد و نسبت عقل و عشق را جهت وصول به شهود واکاوی نماید. روش این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. نتایج تتّبع در آیات مرتبط با موضوع در قران کریم و روایات منتسب به حضرات معصومین| نشانگر آن است که معرفت شهودی در ارتباط عقل مزکّی و عاطفه (عشق) حاصل میشود و امکان تحقق این معرفت از طریق تفکر، تهذیب نفس، عشق و زندگی مبتنی بر تعادل میسر میگردد.
اسدالله کردفیروزجائی
دوره 11، شماره 20 ، فروردین 1398، ، صفحه 125-148
چکیده
عقل یکی از منابع مهم معرفتی در کشف حقایق دینی است که کارکرد معرفتی آن در حوزه الهیات از دیرباز نزد دین پژوهان و متکلمان از اعتبار خاصی برخوردار بوده و هم اکنون نیز همچنان بر اعتبارآن تأکید می شود. اما دربین برخی از نحله های فکری-کلامی در نقش آفرینی و کارکرد معرفتی آن نکات قابل تأملی وجود دارند که می توانند شبهاتی ایجاد نمایند که ...
بیشتر
عقل یکی از منابع مهم معرفتی در کشف حقایق دینی است که کارکرد معرفتی آن در حوزه الهیات از دیرباز نزد دین پژوهان و متکلمان از اعتبار خاصی برخوردار بوده و هم اکنون نیز همچنان بر اعتبارآن تأکید می شود. اما دربین برخی از نحله های فکری-کلامی در نقش آفرینی و کارکرد معرفتی آن نکات قابل تأملی وجود دارند که می توانند شبهاتی ایجاد نمایند که باعث تردید در اعتبارکارکرد معرفتی ادراکات عقلی گردد. از این رو، این پرسش مطرح می گردد که اعتبارکارکرد معرفتی عقل در کشف حقایق دینی چیست؟ این مقاله برآن است تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و باروش توصیفی-تحلیلی به اعتبار کارکرد معرفتی عقل با تأکید بر اندیشه شیخ مفید (ره) بپردازد و یافته این مقاله این خواهد بود که ادراک عقلی در تولید معرفت، معناگری نقل و سنجش بین حق و باطل دارای اعتبارکارکردی است. اگرچه در مواردی همچون؛ ذات خدا، جزئیات دین و امور اخروی مانند عذاب اخروی و معاد جسمانی، محدودیتهایی دارد. [1]. استادیار پژوهشگاه امام صادق(ع) akf474@yahoo.com
دوره 6، شماره 11 ، مهر 1393، ، صفحه 129-160
چکیده
محمد نجاتی[1]
نظریه رویا انگاری وحی، یکی از عمده ترین شبهاتی است که پیرامون مساله وحی مطرح شده است. در مقاله حاضر با تجزیه و تحلیل این نظریه به مسائل محتمل آن، ابتدا ماهیت نظریه مذکور به جهت مبانی و لوازم آن، تبیین و در ادامه مورد سنجش قرار گرفته است. مبنای اصلی تاکید بر نقش روایتگری پیامبر| و نفی مخاطب بودن ایشان در نزول وحی است. مدعی ...
بیشتر
محمد نجاتی[1]
نظریه رویا انگاری وحی، یکی از عمده ترین شبهاتی است که پیرامون مساله وحی مطرح شده است. در مقاله حاضر با تجزیه و تحلیل این نظریه به مسائل محتمل آن، ابتدا ماهیت نظریه مذکور به جهت مبانی و لوازم آن، تبیین و در ادامه مورد سنجش قرار گرفته است. مبنای اصلی تاکید بر نقش روایتگری پیامبر| و نفی مخاطب بودن ایشان در نزول وحی است. مدعی این نظریه با تاکید بر بشری بودن منشاء قرآن، زبان آن را از جنس رویا و مکاشفه می داند. وی در نهایت با اذعان به تکلف تفاسیر موجود به ضرورت گذار از تفسیر به تعبیر قرآن معتقد می شود. در قسمت دوم مقاله، نظریه رویا انگاری به جهت لوازم و پیامدهای ناسازگار و متناقض آن مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله این لوازم که به ساحت قدسی پیامبر بازگشت می کند؛ جواز اتهام کذب و جهل ایشان در حین روایت رویاهای قدسی خویش است. لازمه دیگر نیز تردید در ادعای نبوت و رسالت حضرت ختمی مرتبت و نهایتا غفلت از وحدت سامع و قائل و اتهام توهم دوگانگی پیامبر عظیم الشان است. بخش دیگری از این لوازم متناقض نیز به کلام الهی بازگشت می کند. نظریه رویا انگاری نه تنها جامعیت دستوری و محتوایی قرآن را انکار می کند؛ بلکه مستلزم سخافت حداکثری آن نیز خواهد بود. همچنین به جهت اینکه قرآن تجربه عرفانی پیامبر لحاظ شده؛ محتمل است روایت پیامبر از رویای خویش مشوب به ابهام و تناقض از نوع شطح باشد که مسلما تهافتی آشکار خواهد بود.
[1]. عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد بندرعباس mnejati1361@yahoo.com